پرتو خرد: (خلاصه کتاب عقل): تحریر درس گفتارهای دکتر سید محمد بنی هاشمی صفحه 49

البتّه شرط «تنبّه» در اینجا نقشی اساسی دارد. مستقلّ عقلی، امری است که درک و شهود آن، تنها به تنبّه نیاز دارد. آموزش و اکتساب، لازمه ادراک یک مستقلّ عقلی نیست. امّا برای این تنبّه، احتیاج خود را به وحی و ادلّه نقلی _ لااقل در برخی موارد _ تصدیق می کنیم. بدون تنبّه از طریق وحی ممکن است که آن درک و فهم برای ما حاصل نشود. به تعبیر دلنشین امیرالمؤمنین علیه السلام ، یکی از شؤون انبیاء، برانگیختن گنجینه های عقول آدمیان است :

«فَبَعَثَ فِیهِمْ رُسُلَهُ وَ واتَرَ إِلَیْهِمْ أَنْبیائَهُ لِیَسْتَأْدُوهُمْ مِیثاقَ فِطْرَتِهِ وَ... یُثِیرُوا لَهُمْ دَفائِنَ الْعُقُولِ.»(1)

«دفینه های عقول» همان مستقلّات عقلیّه اند که هر عاقلی «می تواند» آنها را وجدان کند و کار انبیاء و ائمّه : رشد دادن عقلا و رفع حجاب از عقول آنهاست. بنابراین، دستورات شرع _ که همان تذکارها و تنبیهات اهل بیت علیهم السلام است _ انسانی را که عقلش به کمال نیست، تربیت می کند و کامل می گرداند؛ یعنی حجابها را از چهره عقل او برمی گیرد و زمینه تنبّه بیشتر او نسبت به درک مستقلّات عقلیّه را فراهم می آورد. بنابراین عقل هر کسی _ در هر مرتبه ای از عقل که باشد _ نسبت به انبیاء و اوصیاء: ضعیف و ناقص است. از این رو، هیچگاه بی نیاز از دستگیری آنان نیست. تنها با تکیه بر ارشاد ایشان، از پلّه ای به پلّه بالاتر می توان رفت. فقط به خود اعتماد داشتن و چشم را بر آموزه های دینی بستن، ماندن در جهل مرکّب است. بی تردید، از جهل مرکّب تا کشف واقع راهی دراز است. لذا علاوه بر شأن تعلیمیِ پیامبر و ائمّه :، آموزه های ایشان جنبه تنبیهی نیز دارد. چه بسیار بدیهیّاتی که حجاب ها ما را از دیدن آنها محروم می دارد. پس برای تضمین سلامت قلب، باید دل به شرع سپرد. در فصل چهارم، درباره رابطه عقل و دین به تفصیل سخن خواهیم گفت.