پرتو خرد: (خلاصه کتاب عقل): تحریر درس گفتارهای دکتر سید محمد بنی هاشمی صفحه 6

1 _ 1 _ وجدان مشترک عقلا از عقل

با توجّه به مقدّمات فوق به وجدان مشترک عقلا از عقل رجوع می کنیم. همه عاقلان معترفند که اکنون دارای کمالی هستند که از ابتدای تولّد آن را نداشته اند. بلکه از سنّی خاص که آن را بلوغ عقلی یا سنّ تمیز می خوانند، کمالی را در خود می یابند که با داشتن آن دیگر دست به هر کاری نمی زنند. این قوّه بازدارنده همان عقل است که با ظهور آن، مسؤولیت نیز پدیدار می شود. انسان عاقل هم خود را نزد خویش مسؤول می داند و هم دیگران را مجاز می داند که درباره برخی رفتارها که عاقلان آن را زشت می شمارند، او را مؤاخذه و حتّی عقاب کنند.

بررسی حالت بی عقلی نیز می تواند نکات سودمندی را در شناخت عقل به همراه آورد. کسی که توانایی فهم عقلی ندارد و کمال عقل را واجد نیست، به همین دلیل از دست یافتن به ادراک های عقلانی هم محروم می ماند. بی عقلی نیز حالتی است که فقط فرد عاقل آن را می شناسد. غیرعاقلان یعنی موجودات فاقد عقل _ مثل جماد و نبات و حیوان، و حتّی کودکی که به بلوغ عقلی نرسیده است _ درکی از بی عقلیِ خویش ندارند. یعنی درکِ بی عقلی فقط در پرتو شناخت عقل، سامان می یابد. مثلا عاقل، هنگامی که عاقل است، به خویش نظر می کند و می بیند که به برخی فهم های خاص دست می یابد که در کودکی از رسیدن به آنها محروم بوده است و نیز قوّه توانایی خاصّی در خود می یابد که در کودکی