پرتو خرد: (خلاصه کتاب عقل): تحریر درس گفتارهای دکتر سید محمد بنی هاشمی صفحه 77

امر او _ هر چه باشد _ تن دهد.

سخن دراین جاست که اگر ما خدا را شناخته باشیم، با عقل خویش بدین نکته نیز می رسیم که او شایسته بندگی است. یعنی عاقل می یابد که باید در مقابل این خدای معروف (شناخته شده) خضوع کند، خضوعی که حتّی معنایی اعم و فراتر از «اطاعت» دارد و می توان آن را غایتِ خضوع و تذلّل دانست.

از این پس مفروض می گیریم که عاقل، لزوم بندگی خدایی را که شناخته است، به واسطه عقل کشف می کند. اگر کسی در این باره مسأله و شبهه ای داشته باشد، باید به بحثی عقلی با او نشست، زیرا که استناد به آیات و روایات، در اینجا که هنوز حجّیّت شرع ثابت نشده کارساز نیست؛ مگر اینکه از جنبه «تنبیه و تذکار شرع نسبت به کشف های عقلی» استفاده کنیم.

به طور خلاصه، مدّعای ما این است که خدایی را که بدو معرفت می یابیم، خدایی واقعی است. ما به وجود مدبّر و ربّ خود پی می بریم و بر روی دیگر سکّه ربوبیّت او، مربوب و مملوک بودن خود را می بینیم. نکته در این جاست که تا زمانی که بدین نقطه نرسیده ایم، نباید سخن از دین به میان آوریم. یعنی باید وجود خداوند و ضرورت بندگی او _ به عنوان ارکان مقوّم دین _ برای ما مسلّم و محرز شده باشد تا منطقآ نوبت به بحث از دین برسد. غفلت از این نکته بسیار مهم، منشأ برخی سوءتفاهم ها و مشکلاتی در بحث عقل و دین می شود که ما برای احتراز از آنها، دیدگاه خود را به روشنی تبیین کردیم.

بنابراین، از این پس، اصل موضوع را این مطلب می گیریم که دین، بر قبول خداییِ خداوندی مبتنی است که برای بندگی شایسته است و انسان باید از او اطاعت کن_د. پس م_راد ما از دین معنای فراگیر و گسترده آن _ البتّه نزد برخی امروزیها _ نیست که انواع نحله های رفتار و سلوک مانند بودیسم (بودایی گری) و... را دربرمی گیرد. دین، راه بندگیِ خدایی است که به او معرفت یافته ایم و او را به عنوان خداوندی واقعی، مدّبر و قیّوم خود می یابیم و البتّه او را از هر صفت مخلوقی تنزیه می کنیم. دین، پس از معرفت به خدای واحد منزّه، شکل می گیرد.