پرتو خرد: (خلاصه کتاب عقل): تحریر درس گفتارهای دکتر سید محمد بنی هاشمی صفحه 94

مثال ابان بن تغلب از امام صادق علیه السلام درباره دیه قطع انگشت های زنی توسّط مردی می پرسد. حضرتش در پاسخ، ده شتر برای قطع یک انگشت، بیست شتر برای دو انگشت، سی شتر را برای سه انگشت بیان می فرمایند. امّا وقتی او درباره چهار انگشت می پرسد، حضرت بیست شتر را دیه قطع چهار انگشت می دانند. در اینجا ابان با شگفتی می گوید:

«سُبْحانَ اللّهِ! یَقْطَعُ ثلاثآ، فَیَکُونُ عَلَیْهِ ثَلاثُونَ، فَیَقْطَعُ أَرْبَعآ، فَیَکُونُ عَلَیْهِ عِشْرُونَ؟ إِنَّ هذا کانَ یَبْلُغُنا وَ نَحْنُ بِالْعِراقِ، فَنَبْرَأُ مِمَّنْ قالَهُ وَ نَقُولُ: الَّذِی قالَهُ شَیْطانٌ.»

«خداوند (از اینگونه نسبت ها) منزّه است! (وقتی) سه انگشت قطع می کند بر او سی شتر است؟ آنگاه (وقتی) چهار انگشت قطع می کند، بر او بیست شتر است. این مطلب زمانی که ما در عراق بودیم به گوش ما می رسید. پس، از گوینده آن بیزاری می جستیم و می گفتیم: کسی که آن را گفته، شیطان است.»

امام صادق علیه السلام پاسخ می دهند:

«مَهْلا یا أَبانُ! هکَذا حَکَمَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله و سلم إِنَّ الْمَرْأَهَ تُعاقِلُ الرَّجُلَ إِلی ثُلُثِ الدِّیَهِ. فَإِذا بَلَغَتِ الثُّلُثَ، رَجَعَتِ الْمَرْأَهُ إِلَی النِّصْفِ. یا أَبانُ! إِنَّکَ أَخَذْتَنِی بِالْقِیاسِ(1)  وَ السُّنَّهُ إِذا قِیسَتْ، مُحِقَ الدِّینُ.»(2)

«دست نگه دار ای ابان! رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم چنین حکم کرده است. (دیه) زن با مرد، تا یک سوم دیه برابر است. وقتی که به یک سوم می رسد، (دیه) زن به نصف باز می گردد. ای ابان! تو (با این سخنان خود) مرا به قیاس ملزم کردی، در حالی که هرگاه در مورد سنّت قیاس شود، دین از بین می رود.»

ابان، در اینجا بر مبنای قیاس سخن گفته و درباره مطلبی که اساسآ عقلی نیست، اظهارنظر کرده است. اصل وجوب پرداخت دیه عقلی نیست، چه رسد به اینکه بتوان