پرتو خرد: (خلاصه کتاب عقل): تحریر درس گفتارهای دکتر سید محمد بنی هاشمی صفحه 97

ظاهری باشد و بعد از آن دیگر محتاج آن نباشیم. بشر همواره نیازمند عقل و تنبّه به مکشوفات آن است و اگر این پایه را نادیده گیرد، تمامی بنای معرفتیِ او فرو می ریزد. این نکته ای بس مهم است که نباید از آن غفلت کرد.

در حدیث دیگری، امام صادق علیه السلام می فرمایند:

«حُجَّهُ اللّهِ عَلَی الْعِبادِ النَّبِیُّ. وَ الْحُجَّهُ فِیما بَیْنَ الْعِبادِ وَ بَیْنَ اللّهِ الْعَقْلُ.»(1)

«حجّت خداوند بر بندگان، نبی است. و حجّت میان بندگان و خداوند، عقل است.»

این حدیث نیز، به دو حجّت ظاهری و باطنی اشاره دارد. حجّت ظاهری، نبیِّ خداوند و حجّت باطنی، عقل است. البتّه امام معصوم، جانشین پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در حجّیّت ظاهری است.

4 - 7 - تلازم عقل و دینداری

امیرالمؤمنین علیه السلام فرموده اند :

«جبرئیل علیه السلام بر حضرت آدم علیه السلام نازل شد و گفت: ای آدم! من مأمورم که تو را به یکی از سه چیز، مخیّر کنم، پس یکی را برگزین و دو مورد دیگر را واگذار. آدم به او گفت: ای جبرئیل! آن سه مورد چیست؟ گفت: عقل و حیا و دین. آدم علیه السلام گفت: من عقل را برگزیدم. جبرئیل به حیا و دین گفت: بازگردید و او را واگذارید. آن دو گفتند: ای جبرئیل! به ما امر شده که با عقل باشیم، هرجا که باشد. جبرئیل گفت: امرتان با خودتان است. (این را گفت) و بالا رفت.»(2)

این حدیث، تنبیهی است بر این نکته که حیا و دین همواره با عقل همراهند. نمی توان