پرتو خرد: (خلاصه کتاب عقل): تحریر درس گفتارهای دکتر سید محمد بنی هاشمی صفحه 99

شود. بنابراین تمام دین در پی عقل می آید. و همین دینداری است که سعادت اخروی _ یعنی ورود به بهشت بی پایان _ را تضمین می کند. سپس راوی می پرسد:

«پس آنچه که در معاویه بود، چه بود؟»

حضرت پاسخ می دهند:

«تِلْکَ النَّکْراءُ، تِلْکَ الشَّیْطَنَهُ. وَ هِیَ شَبیهَهٌ بِالْعَقْلِ، وَ لَیْسَتْ بِالْعَقْلِ.»(1)

«آن، نیرنگ است، آن شیطنت است که شبیه به عقل است؛ ولی عقل نیست.»

از این بیان برمی آید که عقل همیشه حجّت رحمانی و همواره راهبر به سوی خیر و نیکی است. امّا زرنگی هایی از قبیل آنچه در معاویه بود، عقل نیست، بلکه نیرنگ و شیطنت است که نباید آن را با عقل اشتباه گرفت. متأسّفانه گاهی میان تیزهوشی و عقل خلط می شود. تیزهوشی با عقل فرق دارد. تیزهوشی تنها در صورتی ممدوح است که در پرتو نور عقل به کار گرفته شود. در این حالت، نتیجه اش مقبول است و گرنه مذموم خواهد بود. بنابراین تقسیم عقل بر دونوعِ رحمانی و شیطانی، جفایی نابخشودنی به عقل است. عقل، معصوم از خطا و کاشف از رضا و سخط خداوند رحمان است و آن را کاری با امیال شیطان نیست.

عبداللّه بن سنان گوید: نزد امام صادق علیه السلام از کسی یاد کردم که گرفتار وسواس در وضو و نماز است. آنگاه گفتم که او مردی عاقل است. حضرت فرمودند:

«وَ أَیُّ عَقْلٍ لَهُ وَ هُوَ یُطیعُ الشَّیْطانَ؟!»

«چه عقلی دارد، در حالی که او از شیطان اطاعت می کند؟!»

عبداللّه بن سنان می پرسد: «چگونه اطاعت شیطان می کند؟» حضرت پاسخ می دهند:

«از او بپرس که این [وسواس] که به سراغ او می آید، از چه چیز نشأت می گیرد. او به تو خواهد گفت که منشأ آن، کار شیطان است.»(2)