جایگاه عقلانیت در اسلام صفحه 179

فراز سی و دوم: سفارشات پایانی

اشاره

امام کاظم علیه السلام در آخرین فراز حدیث هشام، خطاب به وی فرمود:

«یَا هِشَامُ! إِنَّ الْعَاقِلَ لاَ یُحَدِّثُ مَنْ یَخَافُ تَکْذِیبَهُ، وَلاَ یَسْأَلُ مَنْ یَخَافُ مَنْعَهُ، وَلاَ یَعِدُ مَا لاَ یَقْدِرُ عَلَیْهِ، وَلاَ یَرْجُو مَا یُعَنَّفُ بِرَجَائِهِ، وَلاَ یُقْدِمُ عَلَی مَا یَخَافُ فَوْتَهُ بِالْعَجْزِ عَنْهُ؛ ای هشام! انسان عاقل حرفش را به کسی که می ترسد تکذیبش کند نمی گوید، واز کسی که احتمال معقول می دهد از او جواب منفی بشنود تقاضای چیزی نمی کند، و به چیزی که قدرت بر انجام آن نداشته باشد وعده نمی دهد، و به چیزی که احتمال می دهد هرگز به آن نرسد دل نمی بندد، و برای کاری که می ترسد به آن نرسد و از انجام دادن آن عاجز باشد اقدام نمی کند».

استفاده بهینه از امکانات محدود

امام هفتم علیه السلام در آخرین فراز روایت، پنج سفارش به هشام می کند که با پایان حدیث نیز تناسب دارد. هنگامی که این امور پنج گانه را جمع بندی می کنیم، به یک حقیقت برمی گردد و آن این که انسان دارای امکانات و نیروی محدودی است؛ جوانی، عمر، توان عقلی و جسمی وی، همه محدودند. لذا نباید آن ها را بی دریغ هزینه کند، بلکه باید در جایی و به گونه ای هزینه نماید که به بازدهی اطمینان داشته باشد. اگر یک کشاورز آب و زمین محدودی داشته باشد، که باید