جایگاه عقلانیت در اسلام صفحه 182

علاوه بر این، مراحل علمی و تجربی اشخاص نیز متفاوت است. مثلا همه انسان های 40 ساله در یک سطح علمی و تجربی نیستند و با همه آن ها نمی توان با یک منطق سخن گفت.

همچنین، محیط زندگی افراد نیز متفاوت است. شخصی که در یک محیط مذهبی و دینی بزرگ شده، با شخصی که در محلّه ضدّ دین و مذهب رشد و نمو کرده، یکسان نیستند و با هر دو نمی توان به یک زبان سخن گفت. علاوه بر همه این امور، استعداد افراد با یکدیگر تفاوت بسیار دارد.

خلاصه این که سطح عقل و خرد و علم و آگاهی و استعداد و تجربه و سن وسال و محیط و مانند آن، این مطلب را روشن می کند که باید با هرکس متناسب با داشته های خودش تکلّم کرد.

و لذا پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ما پیامبران با مردم به اندازه درک و آگاهی شان سخن می گوییم.

فلسفه اختلاف روایات

از این جا راز اختلاف سطح روایات روشن می شود که چون حضرات معصومین علیهم السلام با افراد مختلف و استعدادهای متفاوت و شرایط گوناگون روبرو بودند، سطح روایات مختلف است و همه آن ها یکسان نیستند. و حتّی گاه امام به دو سؤال مشابه از دو نفر، دو پاسخ متفاوت می دهد؛ چون سطح معرفت و علم وآگاهی و استعداد آن ها متفاوت بوده است.

به عنوان مثال، شخصی از امام رضا علیه السلام پرسید: آیا خداوند قادر است تمام عالم را در یک تخم مرغ جای دهد؟

امام علیه السلام با توجّه به سطح پایین اطّلاعات و معرفت آن شخص فرمود:

«بله، خداوند تمام دنیا را در چشم تو قرار داده، و چشم تو (که همانند یک تخم مرغ کوچک است) تصویری از دنیای بزرگی در خود جای داده است» (قَدْ