- مقدّمه 1
- حدیث هشام بن حکم 3
- موقعیّت علمی هشام بن حکم 3
- موضوع و اهمیّت روایت 4
- فراز اوّل: بشارت به عاقلان 5
- 1. آزادی بیان 5
- اشاره 5
- 2. هدایت تشریعی و تکوینی 6
- 4. جایگاه عقل 6
- اشاره 6
- 3. مطالعه کتب مشکوک! 6
- اوج شکوفایی عقل 7
- فراز دوم: راه های خداشناسی 9
- اشاره 9
- اشاره 10
- نشانه های شش گانه! 10
- 1. آفرینش آسمان و زمین 10
- 2. شب و روز 11
- 3. کشتی های موجود بر صفحه اقیانوس ها 11
- 4. باران های پربرکت 12
- 5. وزش بادها 13
- 6. ابرهای تحت فرمان 13
- فراز سوم: برهان نظم 14
- اشاره 14
- آیه اوّل: آیه تسخیر 14
- اشاره 14
- چگونگی تسخیر! 15
- آیه دوم: آفرینش شگفت انگیز جنین 16
- اشاره 17
- آیه سوم: سه موهبت بزرگ 17
- موهبت اوّل: نور 18
- موهبت دوم: آب 19
- موهبت سوم: هوا 19
- آیه چهارم: جلوه ای از معاد 20
- آیه پنجم: نشانه های عظمت پروردگار 21
- اشاره 24
- آیه ششم: رعد و برق 24
- 1. چگونگی تولید رعد و برق 25
- مخاطبان قرآن 25
- یکی دیگر از نشانه های خدا 25
- اشاره 25
- 3. برق، آیتی الهی 26
- 2. خدمات مهم برق 26
- آیه هفتم: فرمان های پنج گانه 27
- مصلحت و مفسده احکام الهی 27
- اشاره 27
- تفسیر اجمالی آیه 28
- اشاره 30
- آیه هشتم: دلیلی دیگر بر بطلان شرک 30
- 1. نظام برده داری در جهان و اسلام 30
- 2. گستره شرک و بت پرستی 31
- ترسیمی از قُبح شرک 32
- توحید، اصلی ترین مسئله در هر زمان 33
- نقش تعقّل و اندیشه 33
- فراز چهارم: راه رسیدن به سعادت در جهان آخرت 35
- ترسیمی از دنیا! 35
- اشاره 35
- شباهت بازی های کودکان با امور دنیایی 36
- تصویری دیگر از دنیا 38
- اشاره 40
- فراز پنجم: هشدار به بی خردان 40
- مجازات همجنس بازی 41
- بلاهای بزرگ عصر ما 42
- فراز ششم: عقل و علم 44
- اشاره 44
- عنکبوت 45
- تکیه گاه، فقط خدا باشد 45
- چه کسی مثال ها را می فهمد؟ 46
- توحید افعالی 46
- اشاره 48
- آیه اوّل: تقلید بی جا 48
- فراز هفتم: مذمّت بی خردان 48
- اشاره 48
- راه و رسم نیاکان! 48
- انواع تقلید 49
- آیه دوم: آلودگان به دنیا 51
- اشاره 51
- ابزار شناخت 52
- آیه سوم: حجاب معرفت 52
- اشاره 53
- آیه چهارم: انسان نماهای پست تر از حیوان 53
- علل انحطاط 53
- اشاره 54
- آیه پنجم: پراکندگی، ثمره بی فکری 54
- مسلمانان عصر ما! 55
- آیه ششم: خودفراموشی 56
- اشاره 58
- فراز هشتم: مذمّت اکثریّت! 58
- چرا اکثریّت، نفی شده است؟ 59
- مفاسد حکومت اکثریّت بی ایمان 60
- مغالطه ای آشکار 60
- اشاره 62
- فراز نهم: اقلیّت سالم 62
- آیه دوم: دوستان وفادار کم هستند 63
- آیه اوّل: بندگان شاکر 63
- آیه چهارم: مؤمنان اندک، امّا راستین 64
- آیه سوم: مؤمن آل فرعون 64
- اکثریّت ناصالح 66
- آیه اوّل: جاهلان 66
- آیه دوم: بی خردان 66
- اشاره 66
- آیه سوم: بی ادراکان 67
- حکومت اکثریّت! 67
- اشاره 69
- فراز دهم: اولوا الباب 69
- اولوا الباب کیانند؟ 71
- 1. معنای حکمت 71
- اشاره 71
- آیه اوّل: حکمت 71
- 3. خیر کثیر چیست؟ 72
- آیه دوم: راسخان در علم 72
- 2. تفسیر «من یشاء» 72
- آیه سوم: آیات الهی در آسمان و زمین 73
- آیه چهارم: بینایان و نابینایان 73
- آیه پنجم: عالمان و جاهلان مساوی نیستند 74
- آیه ششم: تدبّر در آیات قرآن 75
- آیه هشتم: پیوسته تذکّر بده 77
- آیه هفتم: هدایت و تذکّر 77
- فراز یازدهم: فهم و عقل 78
- اشاره 78
- آیه اوّل: سرگذشت پیشینیان، مایه عبرت 78
- آیه دوم: حکمت لقمان 80
- راه دست یافتن به جایگاه بالاتر عقل 81
- فراز دوازدهم: تواضع در برابر حق 81
- اشاره 81
- موانع رسیدن به حق 82
- موضع گیری های مختلف در برابر حق 84
- تصویری گویا از دنیا 85
- اشاره 87
- طوفان های جهان معاصر 87
- کشتی نجات لقمان 87
- 3. طوفان جنگ ها و درگیری ها 88
- 1. طوفان مفاسد اخلاقی 88
- 2. طوفان مشکلات اقتصادی 88
- اشاره 89
- تفکّر، در قرآن 89
- فراز سیزدهم: نشانه عقل 89
- تفکّر، در روایات 90
- نشانه تفکّر 91
- نمونه ای از متفکّران 92
- اشاره 94
- هدف از بعثت انبیا 94
- فراز چهاردهم: شناخت خردمندانه 94
- گوهر گران بهای عقل 95
- ثمرات سه گانه فعّال سازی عقل 95
- اشاره 99
- فراز پانزدهم: حجّت ظاهری و باطنی 99
- قاعده لطف 99
- 1. هماهنگی تکوین و تشریع 100
- 2. اقسام قوانین تشریع و تکوین 100
- 3. چراغ های هدایت 101
- فراز شانزدهم: ویژگی های عقل 103
- نشانه اوّل: شکر نعمت 103
- اشاره 103
- نشانه دوم: شکیبایی در برابر محرمات 106
- اشاره 107
- فراز هفدهم: آفات عقل 107
- 1. آرزوهای طولانی 108
- 3. شهوات نفسانی 109
- 2. فضول الکلام 109
- معنای زکات 112
- اشاره 112
- فراز هجدهم: آفات رشد اعمال 112
- آفت اوّل: هوای نفس 113
- چند روایت درباره هوای نفس 114
- آفت دوم: از کار انداختن عقل 114
- فراز نوزدهم: چاره تنهایی 117
- احساس تنهایی چرا؟ 117
- اشاره 117
- هجرت به کشورهای خارج 119
- اشاره 121
- فراز بیستم: روابط هفت گانه 121
- افراط و تفریط، ممنوع 122
- کیفیّت یا کمیّت؟ 124
- فراز بیست و یکم: معیار قبولی اعمال 124
- اشاره 124
- کیفیّت، مقدّم است 126
- فراز بیست و دوم: تجارت پرسود 128
- اشاره 128
- تجارتخانه دنیا 128
- حکمت در قرآن 129
- حکمت چیست؟ 130
- اشاره 132
- فراز بیست و سوم: نشانه دیگری برای عاقلان 132
- انواع مواهب و نعمت های دنیا 132
- جنون ثروت اندوزی 133
- فراز بیست و چهارم: نگاه عاقلان به دنیا و آخرت 136
- مشکلات دنیا 136
- اشاره 136
- مشکلات رسیدن به آخرت 137
- پاک زیستن در عصر ناپاکی ها! 138
- حقیقت زهد 140
- فراز بیست و پنجم: زاهدان دنیا و راغبان آخرت 140
- اشاره 140
- اضطراب و نگرانی ها 142
- طالب و مطلوب 143
- فراز بیست و ششم: فایده عقل کامل 144
- غنای ظاهری و باطنی 144
- اشاره 144
- فراز بیست و هفتم: عامل استمرار هدایت 147
- اشاره 147
- عاقبت به خیری 148
- فراز بیست و هشتم: برترین عبادت 150
- قبح و زشتی دروغ 154
- اشاره 154
- فراز بیست و نهم: عاقل دروغ نمی گوید 154
- راز اهمیّت فراوان صداقت 156
- رابطه عقل با صداقت و جهل با دروغ 158
- فراز سی ام: عقل و دین و شخصیّت 159
- اشاره 159
- 1. رابطه دین و شخصیّت 159
- 2. رابطه عقل و شخصیّت 160
- 3. ارزشمندترین انسان ها 160
- 4. بهای انسان 162
- استناد به کلمات اولیا و معصومان علیهم السلام 164
- اشاره 164
- فراز سی و یکم/ بخش اوّل: نشانه های سه گانه عاقل 164
- نشانه های عاقل 165
- عقل نظری و عملی 165
- مشکلات عصر ما 166
- آثار وضعی اعمال 167
- اشاره 169
- فراز سی و یکم/ بخش دوم: صفات صدرنشینان 169
- منظور از صدر مجلس چیست؟ 169
- مدیریّت در اسلام 170
- شرایط مدیریت در قرآن 170
- سخنی از امام مجتبی علیه السلام 172
- فراز سی و یکم/ بخش سوم: اندرزهای امام سجاد علیه السلام 174
- 1. همنشینی با نیکان 174
- اشاره 174
- 3. پیروی از حکمرانان عادل 175
- 2. مطالعه زندگی دانشمندان 175
- 4. بهره گیری صحیح از دارایی ها 176
- 5. مشاور خوب بودن 177
- 6. خودداری از آزار دیگران 178
- اشاره 179
- فراز سی و دوم: سفارشات پایانی 179
- استفاده بهینه از امکانات محدود 179
- اختلاف سطح خردها 181
- فلسفه اختلاف روایات 182
وباران و برکات دیگر، نصیب انسان ها می شود.
جالب این که دانشمندان می گویند: «با تمام تفاوتی که مناطق مختلف روی زمین از نظر طول شب و روز دارند، اگر مجموع ایّام سال را حساب کنیم تمام مناطق دقیقآ به اندازه هم از نور آفتاب بهره می گیرند!». (1)
موهبت دوم: آب
دومین موهبتی که در آیه مورد بحث به آن اشاره شده، موهبت آب های آسمانی یا همان باران است که از آن به رزق حیات بخش آسمانی تعبیر شده است. بارانی که نه در لطافت طبعش کلامی است و نه در قدرت احیاگرش سخنی، و همه جا نشانه زندگی و طراوت و زیبایی است. چرا چنین نباشد در حالی که بیشترین قسمت بدن انسان و بسیاری از جانداران دیگر و گیاهان را همین آب تشکیل می دهد. آبی که زمین مرده را زنده می کند و به آن جانی دوباره می بخشد و منشأ پیدایش همه موجودات زنده است. (2)
موهبت سوم: هوا
در موهبت سوم، سخن از وزش بادهاست. بادهایی که هوای پراکسیژن زنده را جابه جا می کند و در اختیار جانداران می گذارد. هوای آلوده به کربن را به دشت ها و جنگل ها و صحراها فرستاده و پس از تصفیه به شهرها و آبادی ها می برد. عجیب این که «حیوانات» و «گیاهان»، درست برعکس هم عمل می کنند. اوّلی اکسیژن را می گیرد و گاز کربن پس می دهد و دومی کربن را می گیرد
1- درباره «اختلاف شب و روز» در جلد اوّل تفسیر نمونه، ذیل آیه 164 سوره بقره و در جلد سوم، ذیلآیه 190 سوره آل عمران و در جلد هشتم، ذیل آیه 6 سوره یونس، و در جلد 16، ذیل آیه 71 سوره قصص،مباحث مشروحی آمده است.
2- سوره انبیاء، آیه 30 .