جایگاه عقلانیت در اسلام صفحه 31

هرچند مخالف بردگی بود، ولی نمی توانست یکباره فرمان آزادی بردگان را صادر کند و لذا طرح آزادی تدریجی بردگان را تدوین و اجرا کرد، که شرح آن را در تفسیر نمونه، تفسیر سوره محمّد نوشته ایم و در کتاب مستقلّی نیز به نام «اسلام و آزادی بردگان» چاپ و منتشر شده است.

بزرگان دین ما برای عملی شدن این طرح، تلاش های فراوانی کردند. طبق روایات متعدّد، حضرت علی علیه السلام، هزار برده را از دست رنج خود (نه از بودجه بیت المال) آزاد کرد. (1) روزی یکی از کنیزان امام حسن مجتبی علیه السلام شاخه گلی

تقدیم آن حضرت کرد، حضرت به بهانه همین عمل کوچک، آن کنیز را آزاد کرد. پرسیدند: برای یک شاخه گل کنیزی را آزاد می کنید؟ فرمود:

«کَذا أدَّبَنَا اللهُ؛ خداوند متعال ما را چنین تربیت کرده است». (2)

نتیجه این که هرچند دنیای عصر ظهور اسلام نظام برده داری را پذیرفته بود، اما اسلام با تدوین و اجرای طرح آزادی تدریجی بردگان، آن ها را از بردگی نجات داد.

2. گستره شرک و بت پرستی

مشرکان هرچند در موضوع شرک، یکنواخت بودند، امّا در آنچه می پرستیدند بسیار متنوّع بودند. عدّه ای ماه را می پرستیدند، برخی به پرستش خورشید اشتغال داشتند، برخی بت های گوناگون را عبادت می کردند و خلاصه این که مشرکان در هر شهر و کشوری چیزی را می پرستیدند، تا آن جا که یکی از مورّخان غربی می گوید: «در طول تاریخ شرک و بت پرستی چیزی نبود که عدّه ای نپرستیده باشند» (3) و لذا پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در اوّلین گام، با بت پرستی مبارزه

1- بحارالانوار، ج 41، ص 32، ح 3 .
2- بحارالانوار، ج 44، ص 195، ح 8 .
3- تاریخ تمدّن، ج 1، ص 95 .