جایگاه عقلانیت در اسلام صفحه 49

است، می پرستیدند. همان گونه که از روی جهل و نادانی، گوشت هایی را حلال وگوشت هایی را حرام می کردند و در پاسخ این سؤال که چرا چنین حکمی صادر می کنید؟ می گفتند: «پیشینیان ما چنین می کردند، ما نیز به تبعیّت از آن ها چنین می کنیم». قرآن آن ها را برای این نوع تفکّر سرزنش کرده و می فرماید: «شما آنچه را خدا می گوید پیروی کنید». حلال خدا را حلال و حرام خدا را حرام بدانید و بت ها را کنار گذاشته، توحید و یکتاپرستی را به رسمیّت بشناسید. صِرف اعتقاد نیاکان به یک مطلب، دلیل بر درستی آن نیست، بلکه ملاک صحّت و درستی هر چیز، معقول و مشروع بودن آن است؛ چیزی که عقل انسان را به آن هدایت می کند، و جملات «لایعقلون» و «لا یهتدون» اشاره به همین مطلب است. همچنین از این دو جمله استفاده می شود که عقل با علم و علم با عقل است.

انواع تقلید

تقلید و پیروی از دیگران بر چهار قسم است:

1. تقلید نادان از نادان: مثل مشرکان نادان که در شرکت و بت پرستی از آبا واجدادشان که آن ها هم نادان بودند، پیروی می کردند. این نوع تقلید که به تعبیر شاعر «کوری دگر عصاکش کور دگر شود» (1) ، مذموم و ناپسند است.

2. تقلید دانا از نادان: همانند تبعیّت بعضی از نامزدهای ریاست جمهوری از برخی مردم نادان برای جلب و جذب آراء آن ها! این نوع تقلید نیز مذموم وناپسند بوده و قبح و زشتی آن از قسم اوّل بیشتر است.

3. تقلید دانا از دانا: این نوع تقلید نیز صحیح نیست، زیرا شخص متخصّص باید مطابق نظر خود عمل کرده و از فتوای دیگری پیروی نکند.

4. تقلید نادان از دانا: تنها این نوع تقلید، جایز، بلکه شایسته و لازم بوده و در میان تمام عقلای جهان رایج و مرسوم است. پیروی افراد ناآگاه از آگاهان، راه