- مقدّمه 1
- حدیث هشام بن حکم 3
- موقعیّت علمی هشام بن حکم 3
- موضوع و اهمیّت روایت 4
- فراز اوّل: بشارت به عاقلان 5
- 1. آزادی بیان 5
- اشاره 5
- 4. جایگاه عقل 6
- 2. هدایت تشریعی و تکوینی 6
- 3. مطالعه کتب مشکوک! 6
- اشاره 6
- اوج شکوفایی عقل 7
- اشاره 9
- فراز دوم: راه های خداشناسی 9
- نشانه های شش گانه! 10
- 1. آفرینش آسمان و زمین 10
- اشاره 10
- 2. شب و روز 11
- 3. کشتی های موجود بر صفحه اقیانوس ها 11
- 4. باران های پربرکت 12
- 5. وزش بادها 13
- 6. ابرهای تحت فرمان 13
- اشاره 14
- آیه اوّل: آیه تسخیر 14
- اشاره 14
- فراز سوم: برهان نظم 14
- چگونگی تسخیر! 15
- آیه دوم: آفرینش شگفت انگیز جنین 16
- آیه سوم: سه موهبت بزرگ 17
- اشاره 17
- موهبت اوّل: نور 18
- موهبت سوم: هوا 19
- موهبت دوم: آب 19
- آیه چهارم: جلوه ای از معاد 20
- آیه پنجم: نشانه های عظمت پروردگار 21
- اشاره 24
- آیه ششم: رعد و برق 24
- مخاطبان قرآن 25
- یکی دیگر از نشانه های خدا 25
- اشاره 25
- 1. چگونگی تولید رعد و برق 25
- 2. خدمات مهم برق 26
- 3. برق، آیتی الهی 26
- آیه هفتم: فرمان های پنج گانه 27
- مصلحت و مفسده احکام الهی 27
- اشاره 27
- تفسیر اجمالی آیه 28
- آیه هشتم: دلیلی دیگر بر بطلان شرک 30
- 1. نظام برده داری در جهان و اسلام 30
- اشاره 30
- 2. گستره شرک و بت پرستی 31
- ترسیمی از قُبح شرک 32
- توحید، اصلی ترین مسئله در هر زمان 33
- نقش تعقّل و اندیشه 33
- فراز چهارم: راه رسیدن به سعادت در جهان آخرت 35
- ترسیمی از دنیا! 35
- اشاره 35
- شباهت بازی های کودکان با امور دنیایی 36
- تصویری دیگر از دنیا 38
- فراز پنجم: هشدار به بی خردان 40
- اشاره 40
- مجازات همجنس بازی 41
- بلاهای بزرگ عصر ما 42
- اشاره 44
- فراز ششم: عقل و علم 44
- عنکبوت 45
- تکیه گاه، فقط خدا باشد 45
- چه کسی مثال ها را می فهمد؟ 46
- توحید افعالی 46
- اشاره 48
- آیه اوّل: تقلید بی جا 48
- راه و رسم نیاکان! 48
- فراز هفتم: مذمّت بی خردان 48
- اشاره 48
- انواع تقلید 49
- آیه دوم: آلودگان به دنیا 51
- اشاره 51
- آیه سوم: حجاب معرفت 52
- ابزار شناخت 52
- علل انحطاط 53
- اشاره 53
- آیه چهارم: انسان نماهای پست تر از حیوان 53
- اشاره 54
- آیه پنجم: پراکندگی، ثمره بی فکری 54
- مسلمانان عصر ما! 55
- آیه ششم: خودفراموشی 56
- اشاره 58
- فراز هشتم: مذمّت اکثریّت! 58
- چرا اکثریّت، نفی شده است؟ 59
- مفاسد حکومت اکثریّت بی ایمان 60
- مغالطه ای آشکار 60
- اشاره 62
- فراز نهم: اقلیّت سالم 62
- آیه اوّل: بندگان شاکر 63
- آیه دوم: دوستان وفادار کم هستند 63
- آیه چهارم: مؤمنان اندک، امّا راستین 64
- آیه سوم: مؤمن آل فرعون 64
- آیه دوم: بی خردان 66
- اشاره 66
- آیه اوّل: جاهلان 66
- اکثریّت ناصالح 66
- آیه سوم: بی ادراکان 67
- حکومت اکثریّت! 67
- اشاره 69
- فراز دهم: اولوا الباب 69
- اولوا الباب کیانند؟ 71
- 1. معنای حکمت 71
- اشاره 71
- آیه اوّل: حکمت 71
- 3. خیر کثیر چیست؟ 72
- آیه دوم: راسخان در علم 72
- 2. تفسیر «من یشاء» 72
- آیه چهارم: بینایان و نابینایان 73
- آیه سوم: آیات الهی در آسمان و زمین 73
- آیه پنجم: عالمان و جاهلان مساوی نیستند 74
- آیه ششم: تدبّر در آیات قرآن 75
- آیه هفتم: هدایت و تذکّر 77
- آیه هشتم: پیوسته تذکّر بده 77
- اشاره 78
- فراز یازدهم: فهم و عقل 78
- آیه اوّل: سرگذشت پیشینیان، مایه عبرت 78
- آیه دوم: حکمت لقمان 80
- راه دست یافتن به جایگاه بالاتر عقل 81
- فراز دوازدهم: تواضع در برابر حق 81
- اشاره 81
- موانع رسیدن به حق 82
- موضع گیری های مختلف در برابر حق 84
- تصویری گویا از دنیا 85
- اشاره 87
- کشتی نجات لقمان 87
- طوفان های جهان معاصر 87
- 2. طوفان مشکلات اقتصادی 88
- 1. طوفان مفاسد اخلاقی 88
- 3. طوفان جنگ ها و درگیری ها 88
- تفکّر، در قرآن 89
- فراز سیزدهم: نشانه عقل 89
- اشاره 89
- تفکّر، در روایات 90
- نشانه تفکّر 91
- نمونه ای از متفکّران 92
- هدف از بعثت انبیا 94
- فراز چهاردهم: شناخت خردمندانه 94
- اشاره 94
- ثمرات سه گانه فعّال سازی عقل 95
- گوهر گران بهای عقل 95
- فراز پانزدهم: حجّت ظاهری و باطنی 99
- قاعده لطف 99
- اشاره 99
- 1. هماهنگی تکوین و تشریع 100
- 2. اقسام قوانین تشریع و تکوین 100
- 3. چراغ های هدایت 101
- نشانه اوّل: شکر نعمت 103
- اشاره 103
- فراز شانزدهم: ویژگی های عقل 103
- نشانه دوم: شکیبایی در برابر محرمات 106
- فراز هفدهم: آفات عقل 107
- اشاره 107
- 1. آرزوهای طولانی 108
- 3. شهوات نفسانی 109
- 2. فضول الکلام 109
- اشاره 112
- فراز هجدهم: آفات رشد اعمال 112
- معنای زکات 112
- آفت اوّل: هوای نفس 113
- چند روایت درباره هوای نفس 114
- آفت دوم: از کار انداختن عقل 114
- احساس تنهایی چرا؟ 117
- فراز نوزدهم: چاره تنهایی 117
- اشاره 117
- هجرت به کشورهای خارج 119
- فراز بیستم: روابط هفت گانه 121
- اشاره 121
- افراط و تفریط، ممنوع 122
- فراز بیست و یکم: معیار قبولی اعمال 124
- کیفیّت یا کمیّت؟ 124
- اشاره 124
- کیفیّت، مقدّم است 126
- اشاره 128
- تجارتخانه دنیا 128
- فراز بیست و دوم: تجارت پرسود 128
- حکمت در قرآن 129
- حکمت چیست؟ 130
- اشاره 132
- انواع مواهب و نعمت های دنیا 132
- فراز بیست و سوم: نشانه دیگری برای عاقلان 132
- جنون ثروت اندوزی 133
- فراز بیست و چهارم: نگاه عاقلان به دنیا و آخرت 136
- مشکلات دنیا 136
- اشاره 136
- مشکلات رسیدن به آخرت 137
- پاک زیستن در عصر ناپاکی ها! 138
- اشاره 140
- حقیقت زهد 140
- فراز بیست و پنجم: زاهدان دنیا و راغبان آخرت 140
- اضطراب و نگرانی ها 142
- طالب و مطلوب 143
- غنای ظاهری و باطنی 144
- فراز بیست و ششم: فایده عقل کامل 144
- اشاره 144
- فراز بیست و هفتم: عامل استمرار هدایت 147
- اشاره 147
- عاقبت به خیری 148
- فراز بیست و هشتم: برترین عبادت 150
- فراز بیست و نهم: عاقل دروغ نمی گوید 154
- قبح و زشتی دروغ 154
- اشاره 154
- راز اهمیّت فراوان صداقت 156
- رابطه عقل با صداقت و جهل با دروغ 158
- فراز سی ام: عقل و دین و شخصیّت 159
- 1. رابطه دین و شخصیّت 159
- اشاره 159
- 2. رابطه عقل و شخصیّت 160
- 3. ارزشمندترین انسان ها 160
- 4. بهای انسان 162
- اشاره 164
- فراز سی و یکم/ بخش اوّل: نشانه های سه گانه عاقل 164
- استناد به کلمات اولیا و معصومان علیهم السلام 164
- نشانه های عاقل 165
- عقل نظری و عملی 165
- مشکلات عصر ما 166
- آثار وضعی اعمال 167
- فراز سی و یکم/ بخش دوم: صفات صدرنشینان 169
- اشاره 169
- منظور از صدر مجلس چیست؟ 169
- شرایط مدیریت در قرآن 170
- مدیریّت در اسلام 170
- سخنی از امام مجتبی علیه السلام 172
- فراز سی و یکم/ بخش سوم: اندرزهای امام سجاد علیه السلام 174
- اشاره 174
- 1. همنشینی با نیکان 174
- 3. پیروی از حکمرانان عادل 175
- 2. مطالعه زندگی دانشمندان 175
- 4. بهره گیری صحیح از دارایی ها 176
- 5. مشاور خوب بودن 177
- 6. خودداری از آزار دیگران 178
- اشاره 179
- فراز سی و دوم: سفارشات پایانی 179
- استفاده بهینه از امکانات محدود 179
- اختلاف سطح خردها 181
- فلسفه اختلاف روایات 182
آورده بودند، توصیه می کردند بر ایمان خویش باقی و ثابت بمانند، ولی خودشان ایمان نمی آوردند. خداوند طبق این آیه به آن ها اعتراض می کند که «چطور به آن ها توصیه می کنید که بر ایمانتان ثابت قدم باشید، ولی خودتان ایمان نمی آورید». (1)
از این آیه روشن می شود که انسان باید اصلاحات را از خودش شروع کند، نه این که خود را فراموش کرده و تنها به فکر اصلاح دیگران باشد.
آیه مذکور تنها برای آن زمان و خطاب به آن اشخاص نیست، بلکه در زمان ما و تمام زمان ها نیز جریان دارد. ما نیز نباید فقط به دنبال عیوب و اشکالات دیگران و رفع و اصلاح آن ها باشیم و خود را فراموش کنیم. البتّه این نشانه خودخواهی است که اگر خاری در پای دیگری فرو رود یا شاخه ای با چشمش برخوردکندآن رامی بیند؛امّاآنچه روح وجسم خودش راتهدید می کند، نمی بیند.
امام کاظم علیه السلام راه حلّ همه این مشکلات را تعقّل و تفکّر می داند و اصرار ایشان بر احیای عقل و اندیشه به این دلیل است که عزّت و آبرو و رفاه در دنیا وآخرت در سایه عقل و عقلانیّت است. متأسّفانه گروهی از مسلمانان این مطلب را نفهمیده و منکر حجیّت عقل شده اند.
1- تفسیر نمونه، ج 1، ص 214 .