جایگاه عقلانیت در اسلام صفحه 80

قلب به سخنان آن ها گوش فرا دهند و حقایق را از طریق ارشاد و راهنمایی آن ها فرا گیرند.

آیه دوم: حکمت لقمان

در این آیه شریفه سخن از حکمت لقمان به میان آمده است. برای حکمت

- همان گونه که قبلاً گفتیم - معانی فراوانی ذکر کرده اند، مانند: «شناخت اسرار جهان هستی»، «آگاهی از حقایق قرآن»، «رسیدن به حق از نظر گفتار و عمل» و«معرفت و شناسایی خداوند». (1)

امّا همه این معانی را می توان یک جا جمع کرد و در تفسیر حکمت چنین گفت: حکمتی که قرآن از آن سخن می گوید و خداوند به لقمان عطا فرموده بود، مجموعه ای از معرفت و علم و اخلاق پاک و تقوا و نور هدایت است.

امام کاظم علیه السلام در این روایت می فرماید: «مراد از حکمت، فهم و عقل است». در حدیث دیگری از امام صادق علیه السلام می خوانیم که در تفسیر آیه مورد بحث فرمود: «اُوتِیَ مَعْرِفَهُ اِمامِ زَمانِهِ؛ حکمت این است که لقمان به امام و رهبر الهی عصر خود آگاهی داشت». (2)

روشن است که هرکدام از این ها، یکی از شاخه های مفهوم وسیع حکمت محسوب می شود و با هم منافاتی ندارد.

به هر حال، «لقمان حکیم» به دلیل داشتن این حکمت به شکر پروردگارش پرداخت. او هدف نعمت های الهی و کاربرد آن ها را می دانست و آن ها را دقیقاً در راه همان هدفی که برای آن آفریده شده بودند به کار می بست و اساسآ حکمت همین است: «به کار بستن هر چیزی در جای خود». بنابراین، «شکر» و «حکمت» به یک نقطه بازمی گردند.