- مقدّمه 1
- حدیث هشام بن حکم 3
- موقعیّت علمی هشام بن حکم 3
- موضوع و اهمیّت روایت 4
- 1. آزادی بیان 5
- فراز اوّل: بشارت به عاقلان 5
- اشاره 5
- اشاره 6
- 3. مطالعه کتب مشکوک! 6
- 4. جایگاه عقل 6
- 2. هدایت تشریعی و تکوینی 6
- اوج شکوفایی عقل 7
- فراز دوم: راه های خداشناسی 9
- اشاره 9
- اشاره 10
- 1. آفرینش آسمان و زمین 10
- نشانه های شش گانه! 10
- 2. شب و روز 11
- 3. کشتی های موجود بر صفحه اقیانوس ها 11
- 4. باران های پربرکت 12
- 5. وزش بادها 13
- 6. ابرهای تحت فرمان 13
- اشاره 14
- فراز سوم: برهان نظم 14
- آیه اوّل: آیه تسخیر 14
- اشاره 14
- چگونگی تسخیر! 15
- آیه دوم: آفرینش شگفت انگیز جنین 16
- اشاره 17
- آیه سوم: سه موهبت بزرگ 17
- موهبت اوّل: نور 18
- موهبت سوم: هوا 19
- موهبت دوم: آب 19
- آیه چهارم: جلوه ای از معاد 20
- آیه پنجم: نشانه های عظمت پروردگار 21
- آیه ششم: رعد و برق 24
- اشاره 24
- اشاره 25
- 1. چگونگی تولید رعد و برق 25
- مخاطبان قرآن 25
- یکی دیگر از نشانه های خدا 25
- 3. برق، آیتی الهی 26
- 2. خدمات مهم برق 26
- اشاره 27
- مصلحت و مفسده احکام الهی 27
- آیه هفتم: فرمان های پنج گانه 27
- تفسیر اجمالی آیه 28
- اشاره 30
- 1. نظام برده داری در جهان و اسلام 30
- آیه هشتم: دلیلی دیگر بر بطلان شرک 30
- 2. گستره شرک و بت پرستی 31
- ترسیمی از قُبح شرک 32
- توحید، اصلی ترین مسئله در هر زمان 33
- نقش تعقّل و اندیشه 33
- اشاره 35
- فراز چهارم: راه رسیدن به سعادت در جهان آخرت 35
- ترسیمی از دنیا! 35
- شباهت بازی های کودکان با امور دنیایی 36
- تصویری دیگر از دنیا 38
- فراز پنجم: هشدار به بی خردان 40
- اشاره 40
- مجازات همجنس بازی 41
- بلاهای بزرگ عصر ما 42
- فراز ششم: عقل و علم 44
- اشاره 44
- تکیه گاه، فقط خدا باشد 45
- عنکبوت 45
- چه کسی مثال ها را می فهمد؟ 46
- توحید افعالی 46
- اشاره 48
- آیه اوّل: تقلید بی جا 48
- اشاره 48
- فراز هفتم: مذمّت بی خردان 48
- راه و رسم نیاکان! 48
- انواع تقلید 49
- اشاره 51
- آیه دوم: آلودگان به دنیا 51
- ابزار شناخت 52
- آیه سوم: حجاب معرفت 52
- علل انحطاط 53
- اشاره 53
- آیه چهارم: انسان نماهای پست تر از حیوان 53
- اشاره 54
- آیه پنجم: پراکندگی، ثمره بی فکری 54
- مسلمانان عصر ما! 55
- آیه ششم: خودفراموشی 56
- اشاره 58
- فراز هشتم: مذمّت اکثریّت! 58
- چرا اکثریّت، نفی شده است؟ 59
- مفاسد حکومت اکثریّت بی ایمان 60
- مغالطه ای آشکار 60
- فراز نهم: اقلیّت سالم 62
- اشاره 62
- آیه اوّل: بندگان شاکر 63
- آیه دوم: دوستان وفادار کم هستند 63
- آیه سوم: مؤمن آل فرعون 64
- آیه چهارم: مؤمنان اندک، امّا راستین 64
- آیه اوّل: جاهلان 66
- اکثریّت ناصالح 66
- آیه دوم: بی خردان 66
- اشاره 66
- آیه سوم: بی ادراکان 67
- حکومت اکثریّت! 67
- اشاره 69
- فراز دهم: اولوا الباب 69
- اشاره 71
- آیه اوّل: حکمت 71
- اولوا الباب کیانند؟ 71
- 1. معنای حکمت 71
- 3. خیر کثیر چیست؟ 72
- آیه دوم: راسخان در علم 72
- 2. تفسیر «من یشاء» 72
- آیه چهارم: بینایان و نابینایان 73
- آیه سوم: آیات الهی در آسمان و زمین 73
- آیه پنجم: عالمان و جاهلان مساوی نیستند 74
- آیه ششم: تدبّر در آیات قرآن 75
- آیه هشتم: پیوسته تذکّر بده 77
- آیه هفتم: هدایت و تذکّر 77
- فراز یازدهم: فهم و عقل 78
- آیه اوّل: سرگذشت پیشینیان، مایه عبرت 78
- اشاره 78
- آیه دوم: حکمت لقمان 80
- راه دست یافتن به جایگاه بالاتر عقل 81
- اشاره 81
- فراز دوازدهم: تواضع در برابر حق 81
- موانع رسیدن به حق 82
- موضع گیری های مختلف در برابر حق 84
- تصویری گویا از دنیا 85
- اشاره 87
- طوفان های جهان معاصر 87
- کشتی نجات لقمان 87
- 1. طوفان مفاسد اخلاقی 88
- 3. طوفان جنگ ها و درگیری ها 88
- 2. طوفان مشکلات اقتصادی 88
- فراز سیزدهم: نشانه عقل 89
- اشاره 89
- تفکّر، در قرآن 89
- تفکّر، در روایات 90
- نشانه تفکّر 91
- نمونه ای از متفکّران 92
- اشاره 94
- هدف از بعثت انبیا 94
- فراز چهاردهم: شناخت خردمندانه 94
- گوهر گران بهای عقل 95
- ثمرات سه گانه فعّال سازی عقل 95
- فراز پانزدهم: حجّت ظاهری و باطنی 99
- اشاره 99
- قاعده لطف 99
- 1. هماهنگی تکوین و تشریع 100
- 2. اقسام قوانین تشریع و تکوین 100
- 3. چراغ های هدایت 101
- فراز شانزدهم: ویژگی های عقل 103
- نشانه اوّل: شکر نعمت 103
- اشاره 103
- نشانه دوم: شکیبایی در برابر محرمات 106
- فراز هفدهم: آفات عقل 107
- اشاره 107
- 1. آرزوهای طولانی 108
- 2. فضول الکلام 109
- 3. شهوات نفسانی 109
- معنای زکات 112
- فراز هجدهم: آفات رشد اعمال 112
- اشاره 112
- آفت اوّل: هوای نفس 113
- چند روایت درباره هوای نفس 114
- آفت دوم: از کار انداختن عقل 114
- اشاره 117
- احساس تنهایی چرا؟ 117
- فراز نوزدهم: چاره تنهایی 117
- هجرت به کشورهای خارج 119
- اشاره 121
- فراز بیستم: روابط هفت گانه 121
- افراط و تفریط، ممنوع 122
- اشاره 124
- کیفیّت یا کمیّت؟ 124
- فراز بیست و یکم: معیار قبولی اعمال 124
- کیفیّت، مقدّم است 126
- فراز بیست و دوم: تجارت پرسود 128
- تجارتخانه دنیا 128
- اشاره 128
- حکمت در قرآن 129
- حکمت چیست؟ 130
- فراز بیست و سوم: نشانه دیگری برای عاقلان 132
- اشاره 132
- انواع مواهب و نعمت های دنیا 132
- جنون ثروت اندوزی 133
- فراز بیست و چهارم: نگاه عاقلان به دنیا و آخرت 136
- مشکلات دنیا 136
- اشاره 136
- مشکلات رسیدن به آخرت 137
- پاک زیستن در عصر ناپاکی ها! 138
- اشاره 140
- حقیقت زهد 140
- فراز بیست و پنجم: زاهدان دنیا و راغبان آخرت 140
- اضطراب و نگرانی ها 142
- طالب و مطلوب 143
- فراز بیست و ششم: فایده عقل کامل 144
- غنای ظاهری و باطنی 144
- اشاره 144
- فراز بیست و هفتم: عامل استمرار هدایت 147
- اشاره 147
- عاقبت به خیری 148
- فراز بیست و هشتم: برترین عبادت 150
- قبح و زشتی دروغ 154
- فراز بیست و نهم: عاقل دروغ نمی گوید 154
- اشاره 154
- راز اهمیّت فراوان صداقت 156
- رابطه عقل با صداقت و جهل با دروغ 158
- فراز سی ام: عقل و دین و شخصیّت 159
- اشاره 159
- 1. رابطه دین و شخصیّت 159
- 3. ارزشمندترین انسان ها 160
- 2. رابطه عقل و شخصیّت 160
- 4. بهای انسان 162
- اشاره 164
- فراز سی و یکم/ بخش اوّل: نشانه های سه گانه عاقل 164
- استناد به کلمات اولیا و معصومان علیهم السلام 164
- نشانه های عاقل 165
- عقل نظری و عملی 165
- مشکلات عصر ما 166
- آثار وضعی اعمال 167
- اشاره 169
- فراز سی و یکم/ بخش دوم: صفات صدرنشینان 169
- منظور از صدر مجلس چیست؟ 169
- شرایط مدیریت در قرآن 170
- مدیریّت در اسلام 170
- سخنی از امام مجتبی علیه السلام 172
- اشاره 174
- فراز سی و یکم/ بخش سوم: اندرزهای امام سجاد علیه السلام 174
- 1. همنشینی با نیکان 174
- 2. مطالعه زندگی دانشمندان 175
- 3. پیروی از حکمرانان عادل 175
- 4. بهره گیری صحیح از دارایی ها 176
- 5. مشاور خوب بودن 177
- 6. خودداری از آزار دیگران 178
- اشاره 179
- فراز سی و دوم: سفارشات پایانی 179
- استفاده بهینه از امکانات محدود 179
- اختلاف سطح خردها 181
- فلسفه اختلاف روایات 182
فراز پانزدهم: حجّت ظاهری و باطنی
اشاره
امام کاظم علیه السلام در ادامه حدیث هشام فرمودند:
«یَا هِشَامُ! إِنَّ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حُجَّتَیْنِ: حُجَّهً ظَاهِرَهً وَحُجَّهً بَاطِنَهً، فَأَمَّا الظَّاهِرَهُ فَالرُّسُلُ وَالاَْنْبِیَاءُ وَالاَْئِمَّهُ، وَأَمَّا الْبَاطِنَهُ فَالْعُقُولُ؛ ای هشام! خداوند متعال برای مردم دو حجّت (دو وسیله تشخیص حق از باطل) قرار داده است. حجّتی در ظاهر وحجّتی در باطن. حجّت ظاهری، انبیا و رسولان و امامان علیهم السلام هستند و حجّت باطنی، خرد و عقل مردم است».
قاعده لطف
در علم کلام (اصول عقاید) قاعده ای وجود دارد به نام قاعده لطف، که خلاصه آن به شرح زیر است:
کسی که کاری را از دیگری می خواهد، باید مقدّماتش را در اختیار او قرار دهد. معنا ندارد من از کسی کاری را بخواهم، ولی ابزارش را در اختیار او قرار ندهم، که در این صورت کار قبیح و زشتی انجام شده است. بنابراین، خداوندی که ما را آفریده و به ما دستور حرکت به سوی سعادت و رستگاری داده، به مقتضای قاعده لطف باید ابزار و وسایل وصول به سعادت را نیز در اختیار ما بگذارد و اگر ذی المقدّمه ای را بدون در اختیار قراردادن مقدّمه طلب کند، قبیح