تفکر عقلی در کتاب و سنت صفحه 144

امروز نیست،نه این که واقعیت معین در امروز واقعیت پذیرفته و در فردا واقعیت را از دست می دهد و همچنین معنی بقا و دوام،وسعت محیط یک واقعیت است نه عروض واقعیت پس از واقعیت).

این واقعیت که همه واقعیت های محدوده منتهی به او بوده و مستند به وی می باشند،دیگر خود محدود به حدّی نیست؛زیرا افاضه کننده هر حد و نهایتی اوست و بالبداهه دیگر خود حدی نداشته و از هر حدّی مطلق و آزاد و از هر ارتباط و افتقار به غیر،غنی بوده و استقلال مطلق خواهد داشت.

از این بیان روشن می شود که فوق همه واقعیت های محدوده که در جهان هستی می باشند،واقعیتی است از هر قید و شرطی مطلق و از هر حد و نهایتی آزاد که هر واقعیت محدودی در واقعیت خود از هر جهت که به تصور آید،به دامن وی چنگ نیاز و ارتباط زده و حدود و نهایت وجودی آن به وی منتهی است و هیچ گونه بطلان و انعدام و تغییری را به وی راه نیست؛زیرا همه این معانی به سوی محدودیت برمی گردد و او محدود نیست.این واقعیت،ذات حق است جلّ اسمُه.از این بیان به طور توقف عدّه ای از مسائل کلّیه به ثبوت می رسد:

1.اصالت و واقعیت،از آن هستی اشیاء است.

2.واقعیت اصیل که هستی و وجود است،در همه اشیاء یکی است؛به معنی این که یک حقیقت و سنخ یکنواخت می باشد،نه این که هستی هر شیء،یک نوع مخصوص و با هستی دیگران از هر جهت،مغایر و مباین بوده باشد.

3.این حقیقت دارای تشکیک بوده و مراتب و درجات مختلف دارد که برحسب هرمرتبه،خواصّ و احکام مخصوصه ای دارد و اختلاف و تفاوت مراتب آن،مربوط به قلّت و کثرت حدود اوست و مرتبه واقعیتی که از هر حدّ و نقصی منزّه و مبرّی است و هیچ اسم و رسمی را به حسب حقیقت نمی پذیرد،مقام