عقل و ایمان از دیدگاه ابن رشد، صدرالمتالهین شیرازی و ایمانوئل کانت صفحه 143

است که چهار جریان، یعنی حکمت مشایی ارسطویی و سینایی، و حکمت اشراقی سهروردی، و عرفان نظری محی الدینی، و معانی و مفاهیم کلامی، با یک دیگر تلاقی کرده و مانند چهار نهر، سر به هم آورده، رودخانه ای خروشان به وجود آورده اند. (1)

نظرات مهم و ابتکاری صدرالدین شیرازی

1- مفهوم وجود مشترک معنوی است.

راجع به مفهوم وجود دو نظر وجود دارد:

1. مفهوم وجود، مشترک لفظی است. یعنی موجودات مختلف با یک دیگر متباین بوده و هیچ ارتباطی باهم ندارند، ولی برهمگی یک مفهوم اطلاق می شود و آن مفهوم وجود است، مثل همه مشترکات لفظی دیگر. مانند مفهوم عین که بر چند چیز متباین که هیچ ارتباطی باهم ندارند اطلاق می گردد.

2. مفهوم وجود، مشترک معنوی است؛ یعنی وجودات عالم دارای اشتراک واقعی بوده و بر اساس همین اشتراک واقعی مفهوم وجود اطلاق می شود، مثل هر مفهوم مشترک معنوی دیگر. مانند درخت که همه درخت های عالم دارای یک واقعیت مشترک هستند و بر همین واقعیت مشترک، مفهوم اطلاق می شود. صدرا قائل به مشترک معنوی بودن مفهوم وجود است و بر آن پافشاری می کند.

2- اعتقاد به اصالت وجود.

همان گونه که روشن است دو نظر کلی راجع به اصالت وجود و ماهیت