عقل و ایمان از دیدگاه ابن رشد، صدرالمتالهین شیرازی و ایمانوئل کانت صفحه 174

قلبی همراه با التزام عملی است (زیرا علم با کفر و انکار نیز قابل جمع است)، فرمود:

«و من هنا یظهر بطلان ما قیل: إنّ الایمان هو مجرد العلم و التصدیق و ذالک لما مرّ انّ العلم ربّما یجامع الکفر؛ از بیان ما بطلان آن چه گفته شد که ایمان، صرف علم و تصدیق است، روشن گردید؛ زیرا از مباحث گذشته روشن شد که علم با کفر هم قابقل جمع و سازش است.» (1)

مباحث گذشته مستدل به آیاتی است از قبیل: (وَ أَضَلَّهُ اللّهُ عَلی عِلمٍ ) 2 و (إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوا عَن سَبِیلِ اللّهِ وَ شَاقُّوا الرَّسُولَ مِن بَعدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الهُدی ) 3 و (وَ جَحَدُوا بِها وَ استَیقَنَتها أَنفُسُهُم ) 4 و (إِنَّ الَّذِینَ ارتَدُّوا عَلی أَدبارِهِم مِن بَعدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الهُدَی ) 5 ؛ زیرا این آیات صراحت براین نکته دارند که علم عین ایمان نیست؛ چرا که طبق آیه بیست و سوم از سوره جاثیه، علم با گمراهی و طبق آیه سی و دوم سوره محمد، علم با کفر و مبارزه با خدا و رسول، و طبق آیه چهارده سوره نمل، علم با جحود و انکار حق و نبوت و طبق آیه دوم محمد، با ارتداد قابل جمع است؛ درحالی که ایمان با هیچ یک از این اوصاف و رفتار قابل جمع نیست؛ پس ایمان را عین علم تصدیقی دانستن خطاست.

استاد جوادی آملی می فرماید: «رسوخ و استقرار عقیده در قلب را ایمان می گویند و برای رسیدن به آن علم به تنهایی کافی نیست؛ زیرا