عقل و ایمان از دیدگاه ابن رشد، صدرالمتالهین شیرازی و ایمانوئل کانت صفحه 265

رابطه ظواهر شریعت و ادله قطعی عقل در نظر ابن رشد

ابن رشد معتقد است که اگر دلیل شرع و عقل در کنار یک دیگر قرار گیرند دو حالت تصور خواهد شد. حالت اول آن است که عقل چیزی را می فهمد و شرع در آن مورد ساکت است؛ در این جا شکی نیست که دلیل عقل مقدم بر ظاهر شرع خواهد بود. حالت دوم آن است که هم عقل و هم شرع هر دو حکمی را صادر کنند که در این جا نیز دو حالت رخ می دهد: یکی آن است که حکم عقل مخالف با ظهور شرع خواهد شد و حالت دوم آن است که هم عقل و هم شرع هر دو حکمی را صادر کنند. در این صورت نیز دو حالت رخ می دهد: یکی آن که حکم عقل مخالف با ظهور شرعی باشد که در این جا باید ظاهر شریعت را تأویل نموده و دیگری آن است که هر دو حکم موافق و مؤید یک دیگر باشند که در این صورت تعارضی رخ نخواهد داد. (1)

نکته مشترک ابن رشد با کانت

چنان چه روشن است عقل دنیوی و مادی چون بر اساس دانش تجربی شکل می گیرد با همه پیشرفت ها و شگفتیهای بی سابقه ای که آفریده است، از وصول به برخی حقایق هم چنان ناتوان مانده است. درست است که عقل دنیوی بر اساس دانش تجربی، به بسیاری از رموز طبیعت دست یافته و کارهای محیرالعقول و شگفت انگیزی انجام داده است ولی در عالم هستی مسائلی مطرح می شود که عقل دنیوی بر اساس دانش تجربی نمی تواند در مورد آنها پاسخ قانع