عقل و ایمان از دیدگاه ابن رشد، صدرالمتالهین شیرازی و ایمانوئل کانت صفحه 79

بر این باور است که در پاسخ به مردم عادی که از جسم بودن خدا می پرسند، باید به این نکته بسنده کنیم که «لیس کمثله شیء»؛ یعنی نه بر جسم بودن مهر تأیید بنهیم و نه بر جسم نبودن پای فشاریم. (1) یکی از ادله وی این است که توده مردم چیزی را موجود می شمارند که به تور حسّ و خیال درافتد؛ در حالی که اگر بر جسمانی نبودن خداوند تأکید کردیم، او را از دایره درک حسّ و خیال فراتر دانسته ایم و در نتیجه از نظر مردم عادی، موجود بودنش را انکار کرده ایم.

به عقیده ابن رشد متکلمان که آیاتی چون آیه «إستوای خداوند بر عرش» را برای عامه مردم تأویل می کنند، همان کسانی اند که قرآن کریم آنان را به دلیل پیروی از متشابهات نکوهیده است. (2) این تأویلات غیر برهانی، نه فیلسوفان و راسخان در علم را خرسند می سازد و نه فایده اش برای توده مردم بیش از فایده پیروی از ظواهر است؛ زیرا غرض اصلی دین برای مردم عادی، فراخواندن آنها به سوی عمل است، و حفظ ظواهر و خودداری از تأویل، به این مقصود بیشتر کمک می کند. (3)

تهافت التهافت

یکی از آثار معروف ابن رشد کتاب «تهافت التهافت» است. این کتاب را ابن رشد به منظور رد بر «تهافت الفلاسفه غزالی» به رشته تحریر درآورده است. ابوحامد غزالی (505 - 459ق) در کتابی با عنوان تهافت الفلاسفه، بیست مورد از تناقض گویی های فیلسوفان را بررسی کرده و سرانجام

1- (1) . ابن رشد، الکشف عن مناهج الادله فی عقاید المله، ص80.
2- (2) . فَأَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم زَیغٌ فَیَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنهُ ابتِغاءَ الفِتنَهِ وَ ابتِغاءَ تَأوِیلِهِ . (آل عمران، آیه7)
3- (3) . الکشف عن مناهج الادله فی عقاید المله، ص89.