عقل و ایمان از دیدگاه ابن رشد، صدرالمتالهین شیرازی و ایمانوئل کانت صفحه 95

السَّماواتِ وَ الأَرضِ . (1) إلی غیر ذالک من الآیات التی لا تحصی کثیرهً. (2)

نتیجه اینکه مشاهده و تجربه و تدبر در عالم طبیعت توصیه شده است. «أنّ الشرع قد أوجب النظر بالعقل فی الموجودات و اعتبارها» (3)

نکته ای که در این جا باید بدان اشاره کنیم این است که از کجا معلوم که نظر در موجودات، واجب است؟ با آمدن امر، حرمت و کراهت و اباحه منتفی می شود، اما چرا مستحب نباشد؟ دلیل بر تعین وجوب چیست؟

این دلیل نقلی بوده ایشان سپس یک دلیل عقلی ذکر می کند:

«إن کان فعل الفلسفه لیس شیئاً أکثر من النظر فی الموجودات، واعتبارها من جهه دلالتها علی الصانع، أعنی من جهه ما هی مصنوعات، فإن الموجودات أنما تدل علی الصانع لمعرفه صنعتها. و أنه کلما کانت المعرفه بصنعتها أتم کانت المعرفه بالصانع أتم» (4)

آن جا که کار فلسفه چیزی غیر از استدلال در باب موجودات و تدبر در آنها از جهت دلالت بر صانع - یعنی از این جهت که مصنوع هستند، - نیست. هر چه قدر شناخت ما از مصنوعات بیشتر شود علم ما هم به صانع بیشتر خواهد شد. پس فلسفه امری لازم و ضروری است.

بررسی دلیل ابن رشد

چنان چه می بینیم این استدلال قابل مناقشه است؛ زیرا اگر ما باشیم و آن چه فلاسفه اسلامی می گویند، آنها حکمت را دو بخش می کنند: حکمت نظری

1- (1) . آل عمران، آیه191.
2- (2) . ابن رشد، فصل المقال، ص 5-34.
3- (3) . همان، ص35.
4- (4) . فصل المقال، ص34.