معرفت شناسی باور دینی از دیدگاه مرتضی مطهری و آلوین پلنتینگا صفحه 193

فطری عنوان شده، چه مناسبت و همگونی هایی با دیدگاه پلنتینگا دارد؛ ازاین رو در این بحث، توجه خود را به خداشناسی فطری در تفکر مسلمانان اختصاص خواهیم داد.

2- کاربردهای مختلف واژه فطرت

ادراکات فطری در فلسفه، در معانی اصطلاحی مختلفی به کار می روند:

الف) ادراکاتی که همه اذهان به طور یکسان واجد آنها هستند؛ از قبیل اعتقاد به وجود دنیای خارج، که حتی سوفسطایی نیز در حاق ذهن خود نمی تواند منکر آن باشد. این سنخ ادراکات تصوری و تصدیقی را می توان «ادراکات عمومی» نامید.

ب) ادراکاتی که بالقوه در ذهن همگان موجودند، هر چند بالفعل در برخی از اذهان موجود نیستند و یا خلاف آن موجود است؛ از قبیل معلوماتی که با علم حضوری برای نفس معلوم اند، ولی هنوز به علم حصولی معلوم نشده اند. به عقیده صدرالمتألهین، فطری بودن معرفت به ذات خداوند از این قبیل است.

ج) قضایایی که قیاس آنها برای ذهن حاصل است (قضا یا قیاساتها معها). این قضایا از بدیهیات شش گانه اند که در باب برهان از آنها یاد می شود و «فطریات» نامیده می شوند.

د) ادراکاتی که خاصیت ذاتی عقل اند و هیچ گونه استنادی به غیر عقل ندارند. (فطریات، در اصطلاح عقل گرایان اروپا)

اشتباهی که برخی مرتکب آن شده اند، مربوط به فطری بودن به معنای نخست و معنای اخیر آن است. همان گونه که یادآور شدیم، از نظر ما میان این دو معنا هیچ گونه ملازمه ای وجود ندارد و ما در عین اینکه به فطریات به معنای اول معتقدیم، منکر فطریات به معنای اخیر نیز می باشیم؛ ولی تا آن جا که تفحص کرده ام، در فلسفه اروپا این دو جهت از هم تفکیک نشده اند؛ یعنی قائلان به تصورات فطری به معنای اول، همان هایی هستند که به فطریات به معنای چهارم قایل اند و تمام کسانی که منکر فطریات به معنای چهارم اند، منکر فطریات به معنای اول نیز هستند. آنها گمان کرده اند که تصور و تصدیقات عمومی و یکسان برای همه بشر، راهی جز اینکه آنها را خاصیت ذاتی عقل بدانیم، ندارد و اگر تصورات ذاتی عقل را انکار کنیم، چاره ای نیست جز اینکه تصورات عمومی و یکسان برای همه را نیز انکار کنیم. (1)