معرفت شناسی باور دینی از دیدگاه مرتضی مطهری و آلوین پلنتینگا صفحه 43

عقل گرایی انتقادی انجام همه این کارها را به ما توصیه می کند، اما در عین حال هشدار می دهد که به قطعیت این قبیل پژوهش ها بیش از حد اعتماد نکنیم و خوش بین نباشیم.

این دیدگاه از دو حیث، انتقادی است:

عقل گرایی انتقادی به جای آنکه طالب اثبات قطعی صدق اعتقادات دینی باشد، بر نقش عقل در نقد یا سنجش نقادانه اعتقادات دینی تأکید می ورزد.

این موضع به واسطه تلقی خاصی هم که از خود عقل دارد، انتقادی است؛

عقل گرایی انتقادی، برخلاف تلقی بیش از حد خوشبینانه ای که عقل گرایی حداکثری از عقل دارد، تلقی فروتنانه تر و محدودتری از توانمندی های عقل دارد.

پس این دیدگاه به محدودیت عقل اعتراف دارد. به عبارت دیگر، از دید عقل گرایی انتقادی نمی توان هیچ نظام اعتقادی را به طور قطعی و برای همیشه اثبات کرد. لیکن این ناتوانی منجر به ترک نقد و سنجش عقلانی اعتقادات دینی نمی شود، بلکه نقد و ارزیابی، کاری است که مؤمن باید برای همیشه و در هر زمان و مکان انجام دهد.

نکته مهمی که در این دیدگاه باید بدان توجه کرد، تبیین آنها از مفهوم اثبات است. این دیدگاه اثبات را وابسته به شخص می داند؛ یعنی ممکن است یک استدلال به نظر شخصی کاملاً چیزی را اثبات کند و قانع کننده باشد، لکن همان استدلال برای شخص دیگری هیچ چیزی را اثبات نکند. عقل گرایی انتقادی منکر لزوم تعهد در ایمان نیست، بلکه در ایمان تعهد را اجتناب ناپذیر می داند، لکن تعهد مورد قبول آنها تعهدی است که از روی تأمل و تعقل باشد، نه کورکورانه و یا تعطیلی عقل. (1)

بررسی و ارزیابی عقل گرایی انتقادی

در مورد عقل گرایی انتقادی اشکالات متعددی ذکر کرده اند؛ ولی چنان که می دانیم بعضی از متفکرین این نظریه را پذیرفته اند. با توجه به ارزیابی و بررسی این نظریه، به برخی از اشکالات مهم آن اشاره می کنیم:

عقل گرایی انتقادی در مجموع، مؤید ردی کیرکگارد است که می گفت: کسانی که می کوشند به مدد تأملات انتقادی و عینی درباره ایمان داوری کنند، قدم در راه بی پایانی