ایمان دارد و (تنها) مؤمنان را تصدیق می کند و برای مؤمنان شما رحمت است، اما کسانی که رسول خدا صلی الله علیه وآله را می آزارند عذاب دردناکی در پیش دارند.دلسوزی حضرت خاتم الانبیاء به حدی بود که گاهی از شدت غصه و ناراحتی در آستانه هلاکت قرار می گرفت. رسول مکرم اسلام نه تنها از انحراف و کجروی های برخی از مسلمانان آزرده خاطر می شد، بلکه از گمراهی و نادانی نامسلمانان نیز در رنج و عذاب بود. تا این که خداوند متعال از دلسوزی رسول خویش چنین یاد می کند: «فلعلک باخع نفسک علی آثارهم ان لم یؤمنوا بهذا الحدیث اسفا»(کهف/6)؛ گویی می خواهی به خاطر اعمال (ناروای) آنان، اگر به این گفتار ایمان نیاوردند، خود را هلاک کنی.
آشنایی با درد مردم
توفیق در مدیریت جامعه به عوامل مختلفی بستگی دارد که یکی از مهمترین آنها آشنایی با مشکلات و گرفتاری های طبقات محروم اجتماع است. پیامبران الهی عموما و پیامبراسلام خصوصاً از چنین خصلت والایی برخوردار بودند. آنان خود را از مردم می دانستند و هیچگونه امتیاز و تفوقی بر خویشتن نسبت به سایر اقشار جامعه قائل نبودند. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله می فرمود: «انما انا بشر مثلکم (فصلت/6 - کهف/110)؛ همانا من هم همانند شما بشر هستم. در آیه دیگری خداوند متعال می فرماید: «لقد جائکم رسول من انفسکم ..»(توبه/ 128)؛ پیامبری از خود شما برایتان آمده است.افزون بر مردمی بودن، آشنایی و آگاهی و لمس واقعیت های پنهان جامعه از خصلت های بارز آن حضرت بود.البته میان امثال پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و کسانی که با شعار محرومیت زدایی به عرصه های رهبری و هدایت جوامع وارد
می شوند اما خود طعم تلخ محرومیت و گرفتاری را نچشیده اند و درک این واقعیت ها برایشان سخت و غیر ملموس است فرق زیادی وجود دارد. آنان اگر هم بخواهند در این رابطه درست عمل کنند موفق نخواهند شد، اما کسانی که این مشکلات و محرومیت ها را از نزدیک لمس کرده اند، درد و رنج طبقات محروم جامعه را بهتر و راحت تر درک می کنند. قرآن کریم می فرماید: «الم یجدک یتیما فآوی و وجدک ضالا فهدی و وجدک عائلا فاغنی (ضحی/6، 7، 8)؛ آیا تو را یتیم نیافت و پناه داد؟! و تو را گمشده یافت و هدایت کرد و تو را فقیر یافت و بی نیاز نمود.حضرت خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله در مقابل مرفهین بی دردی که از او می خواستند از طبقات محروم فاصله بگیرد، این آیه را تلاوت می کرد: «و ما انا بطارد الذین آمنوا»(هود/ 29)؛ من هرگز مردم با ایمان را (گر چه در ظاهر محروم و بی چیز و نیازمند باشند) از خود دور نخواهم کرد.آری رسیدن به مقام نبوت اوصاف برجسته ای می طلبد که یکی از آنها مردمی بودن و آشنایی با حقوق محرومان است. کسی که می خواهد دین آسمانی او جاودانه بماند و برای هر قوم و ملتی و در هر عصر و زمانی به کار آید لازم است که خود با ریشه های ناعدالتی و فقر و محرومیت از نزدیک تماس داشته باشد تا در بلندای تاریخ بتواند ندای عدالت خواهی و محرومیت زدایی را به گوش جهانیان برساند. قرآن با یادآوری دوران مشقت بار و سخت زندگی پیامبرصلی الله علیه و آله به آن حضرت سفارش می کند که:
«فاما الیتیم فلا تقهر. واما السائل فلا تنهر» (ضحی/9، 10)؛ یتیم را از خود دور نکن و درخواست کننده را از خود مران.رسول خدا صلی الله علیه وآله در هنگام هجرت به مدینه نیز در مقابل فریادهای دعوت دهها نفر از اهالی مدینه، در زمینی که به یتیمان تعلق داشت فرود آمد و کانون اسلام را در همانجا متمرکز نمود که بعدها به مسجدالنبی و مرکز حکومت اسلامی تبدیل شد و تصمیمات مهم جهان اسلام در همانجا اتخاذ گردید.
صبر و بردباری
گذری کوتاه به تاریخ پیامبران الهی نشان می دهد که آنان در راه اعتلای کلمه توحید و انجام رسالت خویش با سخت ترین موانع روبرو بوده اند، همچنان که امام صادق علیه السلام فرمود: «ان اشد الناس بلاء الانبیاء؛ [3] همانا که انبیاء الهی سخت ترین گرفتاریها را داشته اند.» اما در این میان حضرت خاتم الانبیاء صلی الله علیه وآله بیش از سایر انبیاء در معرض بلاها و آزمایشات سخت قرار گرفت. آن حضرت در این مورد می فرماید: «ما اوذی نبی مثل ما اوذیت؛ [4] هیچ پیامبری همانند من مورد آزار و اذیت قرار نگرفت.»اما تحمل و بردباری پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در برابر کوه مشکلات که از هر سو به آن حضرت روی می آورد و موانع گوناگونی که هر یک می توانست سد راه اهداف بلند حضرتش باشد، تمام دشمنان و مخالفین سرسخت آن حضرت را به زانو در آورد.استاد شهید مطهری رحمه الله در این زمینه می نویسد: «اراده و استقامتش بی نظیر بود. از او به یارانش نیز سرایت کرده بود. دوره 23 ساله بعثتش یکسره درس اراده و استقامت است. او در تاریخ زندگی اش مکرر
در شرایطی قرار گرفت که امیدها از هرجا قطع می شد، ولی او یک لحظه تصور شکست را در مخیله اش راه نداد. ایمان نیرومندش به موفقیت، یک لحظه متزلزل نشد.» [5] .گاهی خداوند متعال برای تقویت روحیه صبر و مقاومت رسول گرامیش می فرمود:«فاصبر کما صبر اولوا العزم من الرسل.. » (احقاف/35)؛ پس صبر و بردباری پیشه کن، آن گونه که پیامبران اولوالعزم صبر کردند.رسول اکرم صلی الله علیه وآله در سخن ارزشمندی پایداری و مقاومت و اراده آهنین خود را در راه هدف به نمایش گذاشت و هنگامی که حضرت ابوطالب پیشنهاد مشرکین را مبنی بر خودداری آن حضرت از ابلاغ پیام آسمانی خویش به وی بیان کرد، به عمویش ابوطالب چنین فرمود: «یاعم! والله لو وضعوا الشمس فی یمینی والقمر فی یساری علی ان اترک هذا الامر حتی یظهره الله او اهلک فیه، ماترکته؛ [6] ای عمو! به خدا سوگند اگر آنان خورشید را در دست راستم و ماه را در دست چپم قرار دهند که از دعوت آسمانی خود دست بردارم هرگز نخواهم پذیرفت تا این که یا خداوند دین مرا پیروز کند و یا این که جانم را در راه آن از دست بدهم.»و این چنین بود که حضرت محمد صلی الله علیه وآله با تحمل مشکلات و صبر و پایداری توانست دین مبین اسلام را به جهانیان اعلام کند. انواع گرفتاریها و ناملایمات، صدمات جسمی و روحی، قرار گرفتن در معرض انواع اتهامات از قبیل: ساحر، مجنون، آشوبگر و سایر موانع راه پیامبر، با دو عامل ایمان به هدف و استقامت و پشتکار در راه رسیدن به آن، قابل تحمل بود.امیرمؤمنان علی علیه
السلام در این مورد می فرماید: «اشهد ان محمدا عبده و رسوله دعا الی طاعته و قاهر اعداءه جهادا عن دینه، لایثنیه عن ذلک اجتماع علی تکذیبه و التماس لاطفاء نوره؛ [7] گواهی می دهم که محمد صلی الله علیه وآله بنده و پیامبر اوست، انسان ها را به عبادت خداوند دعوت نمود و با دشمنان خدا در راه دین او پیکار نمود و مغلوبشان کرد. هرگز همداستانی دشمنان که او را دروغگو خواندند، او را (از آن دعوت به حق و کوشش در راه استقرار دین اسلام) باز نداشت و تلاش آنان برای خاموشی نور رسالت نتیجه نداد.»