تدبر درقرآن شامل زمینه‌ها، کلیدها، اصول .. صفحه 40

ويژگي عقل، سنجش و ارزيابي افكار و كنترل تمايلات و غرايز است ولي تأثيرات سوء وراثت، تربيت خانوادگي و محيطي، در كار عقل ايجاد اختلال مي‌كند، بلكه اغلب عقل افراد، به جاي برخورد فعال در سنجش افكار و كنترل تمايلات، خود تحت تأثير ارزيابي و كنترل تمايلات خويش و خواسته ديگران قرار گرفته و در جهت باطل، به اسارت هواي نفس درمــي‌آينــــد.

عقــل (41)

حضرت علي عليه‌السلام مي‌فرمايد: «وَ كَمْ مِنْ عَقْلٍ أَسيرٍ تَحْتَ هَوي أَميرٍ» (1)

در اين جــاســت كه قــرآن كـــريــم مستقيمــا و يا از طريق حــاملينــش، نقش آزادسازي و فعال كردن عقـــل‌ها را برعهــده دارد، زيرا هدايت افكار، اساسش هدايت عقول است:

«لَقَدْ اَنْزَلْنا اِلَيْكُمْ كِتابا فيهِ ذِكْرُكُمْ اَفَلا تَعْقِلُونَ»(2) ؛ به حقيقت قسم، به سوي شما كتابي را فروفرستاديم كه در آن ياد (و عزّت و شرف) شما نهفتــه اســت پس چــرا تعقّــل نمي‌كنيــد (اين عقــل را در حوزه قرآن خــرج نمي‌كنيد)؟

«اِنّا اَنْزَلْنهُ قُرْءنا عَرَبِيّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ»(3)

«نُورٌ عَلي نُورٍ يَهْدِي‌اللّهُ لِنُورِهِ مَنْ‌يَشاءُ»(4) ؛ نوري غيرقابل وصف (وحي) بر نوري غيرقابل وصف (عقل) سيطره دارد كه خداوند هر كه را بخواهد (شـايستگـي داشتـه باشـد) به نـورش (نـور عقـل و نـور وحـي) هــدايــت مي‌كند.

كار انبياء و سپس، اهل قرآن، كه تلبّس به نور عقل و وحي دارند ايجاد انقــلاب روحي و بكار انداختن ذخــايـر مـدفون عقـول بشريّت مي‌باشد:

«فَبَعَــثَ فيهِــمْ رُسُلَـهُ... وَ يَثيـرُوا لَهُــمْ دَفــائِــنَ الْعُقُـــــولِ» (5)

قرآن كريم تفكّرات بشري را در موارد چهارگانه (در بحث تفكّر مطرح

1- نهج البلاغه، حكمت 211 .
2- 10 / انبيـــــاء .
3- 2 / يـــــوســـف .
4- 35 / نـــــــور .
5- نهج البلاغه، خطبه 1 .