تدبر درقرآن شامل زمینه‌ها، کلیدها، اصول .. صفحه 57

ب: وقتــي در جمــع قــرار گـرفتـه‌ايـم و كسـي قــرآن را قــرائت مي‌نمايد «شيــوه استمـاع و انصات» مطرح خواهد بود.

زمان‌هاي مناسب تدبّر در قرآن

قرآن ديدار با خداست، از اين رو، بايد زنده‌ترين حالات و اوقات را به قرآن اختصاص داد و در خدمت قرآن به سر برد ؛ براي زنده‌ترين حالات، وقت خاصي را نمي‌توان معين كرد، ليكن با توجه به تحولات شب و روز، اغلب مي‌توان با كمي دقت در برنامه ريزي روزانه، مناسب‌ترين حالات را با منـاسب‌تريـن اوقــاتِ طبيعــت، همــزمــان نمــود.

وقتِ طلوع و غروبِ خورشيد، دو وقت مهم، در تحولات شبانه روزي است كه يكي جانشين ديگري مي‌گردد و اوضاع و شرايط جوّي خاصي را پديد مي‌آورد كه با قبل از خود، بسيار متفاوت است ؛ اين جريان طبيعي بر وجودهاي لطيف و حساس، تأثيرات عميقي را مي‌تواند به جاي گذارد و به انسان، طلوع و غروبِ زندگي و گذرِ سريعِ عمر را هشدار دهد و انسان را سخت به انديشه در عاقبت زندگي و مقصد حركتش وادار نمايد ؛ از اين رو، آغاز تحوّل تا حصول تحوّل در اين دو وقت، جهت تدبّر در قرآن، خلوت و مناجات با پروردگار و محاسبه با نفس بسيار تأكيد شده است: «وَ اِذاقُرِءَالْقُرْآنُ‌فَاسْتَمِعُوالَهُ وَاَنْصِتُوالَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ. وَاذْكُرْ رَبَّكَ في نَفْسِكَ تَضَرُّعا وَ خيفَةً وَ دُونَ الْجَهْرِ. مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالاْصالِ وَ لا تَكُنْ مِنَ الْغفِلينَ . اِنَّ الَّذينَ عِنْدَ رَبِّكَ لا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِه وَ يُسَبِّحُونَهُ وَ

(56) مثال‌هاي زيباي قرآني

لَهُ يَسْجُدُونَ »(1) (و هرگاه قرآن خوانده شود پس به آن گوش فرا دهيد و ساكت باشيد شايد شما موردِ رحمت واقع شويد. پروردگارت را در وجودت، با حالت ناله و زاري، و خوف و هراس، و بدون آشكار كردن سخن در صبحگاه و بعد از عصر، ياد نما و از بي‌خبران مباش، زيرا كساني كه نزد پروردگارت بسر مي‌برند به هيچ‌وجه از عبادتش سرپيچي نكرده و بزرگي نمي‌ورزند و او را از هر عيب و نقص تنزيه و تقديس مي‌نمـــاينــد و صـــرفــا بـــه او سجــده مي‌كننــد).

اين دو وقت، از اوقات دعاست، از اين رو شيطان، سعي فراوان در اغفال انسان از اين دو وقت دارد؛ (2) در روايات نيز همچون ؛ آيه شريفه، تأكيد شده است مبادا از اين اوقات غفلت شود: «اذا تَغَيّرتِ الشَّمسُ فَاذْكُرِ اللّه‌ِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ انْ كُنْتَ مَعَ قَوْمٍ يَشْغَلُونَكَ فَقُمْ وَادْعُ»(3) ؛ (هر وقت خورشيد متغيّر گشت پس خداي عزيز و جليل را ياد كن و اگر با قومي هستي كه تـو را سـرگـرم مي‌كننـد پس ـ از ميانشان ـ برخيـز و دعـا نما) .

وقتِ مهمِ ديگر، كمي از دو ثلث آخر شب، خصوصا ثلث آخر مي‌باشد كه از ارزشمندترين و مؤثرترين اوقاتِ مناجات و انس و تدبّر در قرآن مي‌باشد كه در سوره مزّمّل بر آن تأكيد شده است. (4)

1- 204 ـ 206 / اعراف .
2- اصــول كـافـي، كتـاب الـــدعــــاء، جلــــد 2، صفحــــه 522، ح 1،2 و 9 .
3- امام صادق عليه‌السلام ، اصول كافي، كتاب الدعاء، جلد 2، صفحه 522، ح 1، 2 و 9 .
4- در بحث شيــوه تـرتيـل بخش مقــدمه نكاتِ مهمي در توضيح آيه خواهد آمد .