- تقديم به 1
- متناجازهنامه حضرت آيةاللّه سبحاني 2
- متن تأييديه حضرت آيةاللّه العظمي جعفر سبحاني 3
- متن تأييديه حضرت آيتاللّه محمد يزدي 4
- مقدمه 6
- آيات مـوضـوعِ تسبيحِ طبيعت (26 آيه) 9
- تسبيح گويي تمام ذرات جهان 16
- تفاوت حمد و تسبيح 18
- 1. سجود و خضوع ذرات جهان در برابر خدا 18
- سجود و خضوع ذرات جهان در برابر خدا 18
- غرض از سجود موجودات 22
- حقيقت سجده در موجودات جهان 23
- سجده با ميل و سجده با كراهت 24
- 2. تسبيح سـراسـري موجودات جهان 26
- تسبيح سـراسـري موجودات جهان 26
- آراي مفسران در تسبيح موجودات 31
- نظريه نخست 32
- نظـريه دوم 33
- نظـريه سوم 36
- وجود شعور در تمام موجودات جهان 39
- اشاعه آگاهي در جمادات 44
- دليل عقلي بر اين نظر 51
- گسترش شعور و دانشهاي امروز 54
تسبيح طبيعت (69)
آراي مفسران در تسبيح موجودات
برخي از مفسران كه نتوانستند به حقيقت تسبيح تمام موجودات پي برند، براي فرار از اشكالي كه در تسبيح همه موجودات در بدو نظر موجود است گفته‌اند: مراد از «ما» در «ما فِي السَّمواتِ» موجودات عاقل است كه دارنده شعورند مانند انسان و فرشته كه خداوند را با كمال ادراك و شعور تقديس مي‌نمايند. (1)
(70) تسبيح طبيعت
در حــالي كه بسياري از مفسران، اين نظريه را نپذيرفته‌اند و گفته‌اند:
مقصود از «ما» اعم از عاقل و غيرعاقل، مُدْرِك و غيرمُدْرِك است و ظاهر آيه با نظر آن‌ها وفق مي‌دهد، زيرا لفظ
1- اين پاسخ بر فرض صحت در برخي از آيات مي‌تواند صحيح باشد مانند آياتي كه در آن جا لفظ «ما» وارد شده است ولي در آياتي كه صريحا، از تسبيح مرغ و كوه و رعد سخن مي‌گويند صحيح نيست.
تسبيح طبيعت (71)
«ما» معمولاً در مطلق موجودات به كار مي‌رود، عكس «مَن» كـه بيشتـر در صاحبـان عقـل و شعـور استعمـال مي‌شـود.
اين دسته براي تسبيح، معاني گوناگوني ذكر كرده‌اند، ولي اكثر آن‌ها با اين كه صحيح و پا برجا است، ارتباطي به معناي تسبيح ندارد. اكنون به پاره‌اي از نظرات ديگر اشاره مي‌نماييم: