پژوهشی در علوم قرآن صفحه 10

گفت :(مدثر). که ممکن است اشتباه از جابر باشد و یا بهتر است گفته شود منظور وی بعد از وقفه ای که در نزول وحی پدید آمده می باشد , چون مدتی وحی متوقف شد آنگاه در شروع مجدد اولین سوره مدثر نازل شده باشد. ج : دیدگاه سوم که برخی تمایل دارند آن را بپذیرند این است که اولین سوره حمدبوده است که فاتحه الکتاب نامیده شده است بر اساس روایت شرحبیل حضرت اول ندای وحی را شنید که می گفت :((یا محمد, قل (بسم اللّه الرحمن الرحیم الحمد للّه رب العالمین حتی بلغ ولا الضالین )((62)) اولین ندای وحی به حضرت گفت : سوره حمد راتا ولا الضالین بخوان . نکته ای این دیدگاه را ممکن است تایید کند و آن این که رسول اللّه (ص ) و همراهان از آغاز بعثت نماز می خواندند و در اسلام نماز بدون فاتحه الکتاب , یعنی سوره حمدتشریع نشده است , بنابر این اولین سوره همین سوره می باشد و روایات (( لا صلوه الا ان یقرها))((63)), ((نماز نیست مگر این که سوره حمد قرائت شود)) هم تایید می کند افزون بر این در روایات سوره حمدفاتحه الکتاب نامیده شده است , یعنی اولین

سوره کتاب مانند: ((من قرا فاتحه الکتاب اعطاه اللّه بعدد کل آیه من السما ثواب تلاوتها))((64)),((کسیکه فاتحه الکتاب را قرائت کند خدای سبحان ثواب تلاوت هر آیه ای که از آسمان نازل شده است را به او خواهد داد)). و معلوم است در ابتدای بعثت که قرآن تدوین نشده بود تا سوره حمد در اول آن قرار گیرد و فاتحه الکتاب نامیده شود این که این سوره فاتحه الکتاب نامیده می شود به این جهت است که اولین سوره ای است که نازل شده است , یعنی آغاز کتاب است درنزول نه در نوشتار. از این مطالب می توان پاسخ داد زیرا این که روایت می فرماید اولین سوره فاتحه الکتاب است بدین اعتبار است که اولین سوره ای که کامل نازل شده فاتحه الکتاب است نه این که اولین آیه هامنظور باشد که از این جهت با دیدگاه اول ناسازگار نیست و فاتحه الکتاب نامیده شدن این سوره به لحاظ همین جهت است که اولین سوره کامل که شروع کتاب با آن است این سوره است . واین که گفته شد از آغاز نماز خوانده می شده است ,و در اسلام نماز بدون فاتحه الکتاب سراغ نداریم , اولا اگر از اوائل بعثت و لو بعد ازنزول چند سوره هم نمازتشریع شده باشد صحیح است گفته شود نماز از آغاز بعثت است و فاتحه الکتاب پنجمین سوره است که نازل شده است افزون بر این ازکجا از اول بعثت نماز اسلام به همین صورت بوده است , چه بسا با اذکار دیگر باشد و رسول اللّه (ص ) قبل از بعثت هم نماز می

خوانده همان نمازی که در دین ابراهیم خلیل مشروع بوده است , چه بسا ابتدای بعثت همان نمازرا می خوانده و روایت ((لا صلوه الا بقرائتها)) هم زمان صدورش بعد از نزول سوره حمد بوده است دلیل نمی شود که سوره حمد اول نازل شده باشد اگر سوره حمد پنجم هم باشد روایت می تواند بگوید (( لاصلوه الا بقرائتها)) در هر صورت با توجه به این که می توان شواهد روایاتی را با دیدگاه اول سازگار نمود, بهترین دیدگاه همان است که پنج آیه اول سوره علق ابتدا نازل شده اند.

آغاز بعثت

توضیحات

همان گونه که در مورد اولین آیه هانازل شده دیدگاه های گوناگون وجود دارد,درباره آغاز بعثت رسول اللّه (ص ) نیز اختلاف است معروف در اعتقاد شیعه که برخی شواهد روایی نیز آن را تایید می کند این است که آغاز بعثت رسول اللّه (ص ) در روزبیست و هفتم ماه رجب چهل سال بعد از عام الفیل بوده است حتی در روایات برای این روز به همین اعتبار احکام خاصی بیان شده است :. (( عن الصادق (ع ) فی الیوم السابع والعشرون من رجب نزلت النبوه علی رسول اللّه (ص ) لا تدع صیام یوم السبع وعشرین فانه یوم الذی نزلت فیه النبوه علی محمد(ص ))) ((65)) )), ((از روزه بیست هفتم رجب غافل مباش که این روز روزی است که رسالت بر رسول اللّه (ص ) نازل شده است )). (( عن الرضا(ع ) بعث اللّه عز وجل , محمدا رحمه للعالمین فی سبع وعشرین من رجب فمن صام ذالک الیوم کتب اللّه له صیام ستین شهرا))((66)), ((از امام رضا(ع

) نقل شده است که خدای سبحان محمد (ص ) را به عنوان رحمت برای همه انسان ها در روز بیست هفتم ماه رجب به رسالت مبعوث کرد هر کس این روز را روزه بدارد خدای سبحان ثواب شصت ماه روزه را بر او عطا می کند)). برخی روایات اهل سنت نیز همین دیدگاه را تایید می کند از ابو هریره :((من صام یوم سبع وعشرین من رجب کتب اللّه تعالی صیام ستین شهرا وهو الیوم الذی نزل فیه جبرئیل علی النبئ (ص ) ))((67)), ((هرکس روز بیست و هفتم ماه رجب را روزه بگیردثواب شصت ماه روزه دارد در این روز جبرئیل بر پیامبر (ص ) نازل شده است )). از سلمان فارسی (ره ) نیز نقل می کنند:((فی رجب یوم ولیله وهو لثلاث بقین من رجب فیه بعث اللّه محمدا (ص ) ))((68)), ((در ماه رجب شب و روزی است که سه روز به آخر ماه مانده که در آن روزخدای سبحان محمد را به رسالت مبعوث نموده است )). دیدگاه دوم که یعقوبی آن را انتخاب می کند این که آغاز بعثت رسول اللّه (ص )دوازدهم ربیع الاول می باشد که بر این دیدگاه دلیل ذکر نشده است تنها نقل تاریخ یعقوبی است ((69)) . دیدگاه سوم که معروف در اعتقاد اهل سنت است و شواهد قرآنی را بر آن تطبیق می کنند این که آغاز بعثت رسول اللّه (ص ) بیست چهارم و یا بیست و هشتم ماه رمضان است دلیل این دیدگاه را آیه هاقرآن که دلالت می کنند قرآن در ماه رمضان نازل شده است قرار داده اند, مانند:(شهررمضان

الذی انزل فیه القرآن )((70)), ((ماه رمضان ماهی است که در آن قرآن نازل شده است )). سؤالاتی در پیرامون این استدلال مطرح است که اگر آن سؤال ها بی جواب بماند ,این دیدگاه قابل دفاع نخواهد بود آنگاه بهترین دیدگاه همان دیدگاه اول است که آغازبعثت , بیست و هفتم ماه رجب می باشد.

نزول قرآن در ماه رمضان

آیه هاقرآن به خوبی دلالت دارند که قرآن در ماه رمضان نازل شده است , برخی آیه هادلالت دارد قرآن در ماه رمضان نازل شده است :(شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن ) ((71)) برخی آیه هازمان این نزول را تعیین می کند که در شب بوده است :(اناانزلناه فی لیله مبارکه )((72)), ((ما قرآن را در شب مبارکی نازل کردیم )). آنگاه سوره قدر آن شب را مشخص می کند که شب قدر است :(انا انزلناه فی لیله القدر) از مجموع آیه هااستفاده می شود که قرآن در ماه رمضان نازل شده است لذا بادیدگاه اول ناسازگار است که می گفت شروع نزول قرآن در ماه رجب بوده است . پذیرش این دیدگاه سؤال هایی را سبز می کند که باید از آنها پاسخ داد ابتدا این که مفهوم این آیه هااین است که تمام قرآن در ماه رمضان نازل شده است و به همین لحاظستایش ماه رمضان به حساب می آیند و این نکته با موضوع مسلم و ضروری در نزد تمام مسلمانان ناسازگار است , زیرا این نکته یقینی است که قرآن در طول بیست و سه سال رسالت رسول اللّه (ص ) نازل شده است افزون بر این , این دیدگاه با آیاتی دلالت دارندقرآن یک