پژوهشی در علوم قرآن صفحه 12

آخرین سوره

از محتوای برخی سوره می توان اطمینان حاصل نمود که در اواخر رسالت رسول اللّه (ص ) نازل شده اند مانند سوره

نصر, سوره توبه و سوره مائده و لیکن از درون سوره نمی توان این نکته را به دست آورد که فلان سوره آخرین سوره می باشد لذا برای تشخیص آخرین سوره باید به شواهد روایی و تاریخی رجوع نمود و شواهد روایی دراین رابطه متفاوت است برخی دلالت دارند آخرین سوره که به صورت کامل نازل شدتوبه است :((آخر سوره نزلت تامه سوره براه )) ((86)) برخی از شواهد دلالت داردآخرین سوره مائده است :(( عایشه یا جبیر تقرا سوره المائده فقلت نعم فقالت اما انها آخرسوره نزلت فما وجدتم فیه من حلال فاستحلوه وما وجدتم من حرام فحرموه )) ((87)). سوره مائده آخرین سوره ای است که نازل شده است هر حکم حلالی درآن مشاهده کردید حلال بدانید ( نسخ نشده است ) و هرحکم حرامی در آن دیدید حرام بدانید ازعبد اللّه بن عمر نیز نقل شده که آخرین سوده مائده و فتح می باشد:((88))((عن علی (ع )وکان آخر ما نزل سوره المائده نسخت ما قبلها ولم ینسخها شئ )) ((89)), ((ازعلی (ع ) نقل شده است آخرین سوره مائده بوده است که چیزی از آن نسخ نشده است )). و نیز برخی روایات دلالت دارند که آخرین سوره , سوره نصر است :((عن الرضا (ع )ان اول ما نزلت بسم اللّه الرحمن الرحیم , اقرا باسم ربک الذی خلق وآخر سوره نزلت اذاجا نصر اللّه ))((90)), ((از امام رضا (ع ) نقل می کنند که اولین سوده علق و آخرین سوره نصر است )). از ابن عباس هم نقل شده که آخرین سوره ای که یکجا نازل شده است سوره نصراست و:((آخر

سوره نزلت من القرآن جمیعا اذا جا نصر اللّه والفتح )) ((91)) با توجه به این که سوره مائده یکجا نازل نشده است می توان گفت شواهد روایی , تاریخی که می گویندسوره برائت یا سوره نصر آخرین سوره است ناسازگاری با روایاتی که دلالت دارندمائده آخرین سوره است ندارد, زیرا منظور آنها از آخرین سوره آخرین سوره ای است به صورت کامل نازل شده است و منظور این روایات آخرین سوره ای که قطعه قطعه نازل شده است مائده می باشد لذا بر اساس شواهد آخرین سوره که نازل شده سوره مائده است و محتوای سوره که سخن از ((الیوم ها)) دارد و نیز موضوع تعیین رهبری درروزهای آخر عمر رسول اللّه (ص ) خود نیز شاهد بر این نکته خواهد بود گر چه آخرین سوره ای که به صورت کامل نازل شده سوره نصر باشد.

بررسی یک نکته

برخی در مورد شواهد روایی دو سوره نصر و توبه و می فرمایند : چون سوره نصردر سال هشتم که سال فتح مکه بود نازل شده است و سوره توبه یک سال بعد از آن درسال نهم نازل شده است راه جمع روایاتی که برخی سوره نصر را و برخی سوره توبه راآخری معارف ی می کنند ,این است که گفته شود آخرین سوره ای که کامل نازل شده سوره نصر در سال هشتم بوده و آخرین سوره ها که به لحاظ اوایل آنها در سال هشتم نازل شده مانند سوره توبه می باشد ((92)) این سخن مخدوش به نظر می رسد , زیرا سوره نصر پی آمد فتح را می رساند که بعد از فتح مکه چه

حوادثی رخ خواهد داد و طبعا بعداز فتح مکه نازل شده است لیکن لزومی ندارد که حتما سال هشتم نازل شده باشد زیرابعد از فتح مکه زمینه برای گسترش اسلام فراهم شد و مردم فوج فوج از عربستان وخارج آن به حضرت وارد می شدند و ایمان می آوردند و چه بسا سوره نصر سال دهم بعد از سوره توبه نازل شده باشد که می فرماید:(ورایت الناس یدخلون فی دین اللّه افواجا) و سیوطی هم نقل می کند که سوره نصر در حجه الوداع در سال دهم نازل شده است , ((هذه السوره نزلت علی النبی (ص ) اوسط ایام التشریق بمنی وهوفی حجه الوداع اذا جا نصر اللّه والفتح حتی ختمها فعرف رسول اللّه (ص ) انه الوداع )) ((93)) وبرخی شواهد در آثار شیعه هم دلالت دارد که سوره نصر آخرین سوره ای است که نازل شده است ((94)) افزون بر این , اوایل سوره توبه در سال نهم نازل شده است نه در سال هشتم در هر صورت نتیجه این شواهد و برداشت صحیح از آنها این است که آخرین سوره که به صورت کامل نازل شده است سوره نصر در سال دهم و در منا و آخرین سوره که به صورت تدریجی نازل شده است , سوره مائده می باشد.

نام گذاری سوره ها

سخن از نام گذاری خود قرآن و نیز سوره های آن خیلی بحث مهم و اساسی نیست در عین حال برای آشنایی خوانندگان ,به این نکته نیز اشاره می شود.

بدون شک نام قرآن از تعبیرات خود قرآن گرفته شده است که واژه ((قرآن )) هفتادمرتبه در قرآن به کار رفته است