پژوهشی در علوم قرآن صفحه 15

منظور آیه ما هستیم که امام (ع ) نمی خواهد معنا کند زیرا از لحاظ لغت اولواالامر یعنی صاحبان ولایت ,فراگیر است لیکن وقتی افراد خاص منظور باشد روایات مقصود آیه را تبیین می کند نه این که مفهوم واژه را بیان کند که روایات به این مضمون فراوان است .

سخنی با فخر رازی

فخر رازی در ذیل آیه :(سیجنبها الاتقی الذی یؤتی ماله یتزکی )((116)), ((اهل تقوااز آن آتش در امان ماندند, آنکه مالش را جهت تزکیه نفس اعطا می کند)). می گوید آیه در شان ابوبکر نازل شده است بر اساس این آیه ابو بکر با تقواترین انسان خواهد بود و بر اساس آیه حجرات که برتری انسان رابه فضایل انسانی و تقوا می داند:(ان اکرمکم عنداللّه اتقیکم )((117)), ((برترین شما با تقواترین شما می باشد)). از مفاد دو آیا می توان برهان تشکیل داد که ابو بکر برترین انسان است زیرا صفحه ای برهان را آیه اول بیان کرد و کبرای آن را آیه حجرات ,لذا نتیجه این می شود که ابو بکربرترین انسان هاست ((118)) بعد از رسول اللّه (ص ) می باشد آنگاه سیوطی نیز این سخن رامی پذیرد ((119)) این سخن از جهاتی مخدوش است زیرا اولا شان نزولهایی در موردآیه گفته شده است گوناگون است ((120)) و خود اهل سنت مانند زمخشری این موضوع را که شان نزول آیه ابو بکر باشد نسبت به ((قیل )) می دهد ((121)) و شان نزولهای گوناگون در مورد آیه بیان شده است و عجب از سیوطی است با این که نقل های متفاوت در شان نزول آیه هاوارد شده , سخن فخر را درست

می پذیرد شان نزول که بسیاری نقل می کنند درباره صاحب یک درخت خرما که شاخه های آن در منزل همسایه فقیرش کشیده شده بود و فرزندان او را از خوردن خرماهایی که از درخت می ریخت به شدت منع می کرد, می باشد,که شخص به نام ابو دحداح با وساطت آن درخت را در برابر چهل درخت خرما خرید و به آن شخص فقیر بخشید از آن فرد بخیل دنیا طلب به ((من بخل واستغنی )), ((کسیکه بخل ورزید و طلب بی نیازی کرد)) یاد شده است از ابو دحداح به عنوان ((سیجنبها الاتقی )) یاد شده است ((122)) با این بیان مقدمه اول برهان فخرمخدوش می شود. افزون بر این اتقی در آیه افعل تفضیل مطلق نمی تواند باشد چه شان نزول آن ابودحداح باشد و یا آن مورد که فخر رازی آن را پذیرفته است بلکه باید افعل نسبی باشدزیرا هیچ کدام از افراد یاد شده افضل الناس بعد از رسول اللّه (ص ) نمی توانند باشندحتی ابو بکر با سابقه آلودگی اعتقادی قبل از اسلام چگونه می تواند حتی نسبت به علی بن ابی طالب (ع )که از اول در خانه توحید چشم به جهان گشود در دامن موحد پرورش یافت و قبل از بلوغ هم به دین اسلام تشرف یافت , افضل باشد این نکته مقدمه دوم برهان فخر را مخدوش می نماید در نتیجه برهان ایشان نتیجه ای به ارمغان نمی آورد.

معیار مکی و مدنی

در این که مکی یا مدنی بودن سوره به چه معیار است ,چند نظر ابراز شده است .

الف : بهترین دیدگاه این است که سوره هایی که

یا در مکه و یا بین مکه و مدینه در حال هجرت قبل از هجرت ولو در اطراف مکه ناز شده اند مکی می باشد وسوره هایی که بعد از هجرت رسول اللّه (ص ) و رسیدن حضرت به مدینه نازل شده اندمدنی هستند بر این اساس سوره هایی که در بین مکه و مدینه نازل شده باشند ,مکی خواهند بود و سوره هایی که بعد از هجرت نازل شده اند, چه در مدینه و چه اطراف مدینه مانند بدر و احد و و چه حتی در مکه مانند سوره نصر تمام اینهامدنی خواهند بود. ب :دیدگاه دیگر آنچه در مکه نازل شده است ولو بعد از هجرت مکی می باشند وآنچه در مدینه نازل شده است مدنی و سوره هایی که در اطراف این دو شهر یا در سفرهامانند تبوک و حنین و نازل شده نه مکی و نه مدنی می باشند. ج : دیدگاه سوم که از همه سست تر است این که سوره هایی که خطابهای :(یاایهاالناس ) هستند مکی و آنها که با خطاب (یا ایهاالذین آمنوا) هستند مدنی با توجه به این که خطاب ها مشترک هردو نوع از سوره ها وجود دارد این ملاک صحیح نمی تواند باشد.

راه شناخت مکی و مدنی

برای شناخت سوره های مکی از مدنی دو راه وجود دارد یکی از محتوا و درون سوره ها دیگری از شواهد روایی و تاریخی . در بحث فضای مکه و مدینه این نکته اشاره شد که این دو شهر فضای کاملامتفاوت داشتند و خطاب و محتوای سخن هم در دو شهر کاملا متفاوت بودسوره های مکی با محتوای شرک زدایی ,دعوت