پژوهشی در علوم قرآن صفحه 16

به توحید و معاد و تطهیرفسادهای اخلاقی و اجتماعی هستند سوره های مدنی افزون بر اینها سخن ازفروعات فقهی نظام سیاسی ,جهاد با کفار و مشرکان و روابط با دیگر ملت ها و مناظره و میز گردها, دارند از محتوای سوره ها با توجه به این نکته می توان فهمید که مکی است یا مدنی اگر سوره ای لبه تیز خطاب و محتوای اصلی اش محور اول باشد مکی و اگراز محورهای دوم سخن بسیار داشته باشد مدنی این معیار صحیح و مورد پذیرش می تواند باشد. راه دوم برای شناخت مکی از مدنی شواهد تاریخی است اسباب نزول ها,روایات و تاریخ اطمینان آوری که نوعا دو قسم از سوره ها را بیان می کنند از این شواهدهم می توان به دست آورد که کدام سوره مکی و کدام سوره مدنی است در این راستااز یک نکته ظریف نیز نباید غافل شد طبع و فضای سخن ایجاد می کند مثلا ناسخ بعداز منسوخ باشد و مقید و خاص بعد از عام باشد اگر آیه ای یا سوره ای شرح یا ناسخ آیه دیگر باشد می توان ترتیب نزول یا حتی مکی و مدنی بودن را بخصوص در آیه هابه دست آورد. آیاتی که بیان و توضیح نسبت به آیه هادیگر باشند بعد از آنها نازل شده اند و نیزآیاتی که ترتیب طبیعی در محتوا دارند,طبع سخن اقتضا می کند در نزول نیز این ترتیب رعایت شود,مانند آیه های تحدی قرآن ,که برخی تحدی به یک سوره ,برخی به ده سوره ,و برخی به کل قرآن تحدی می کنند. ترتیب سوره های مکی . ترتیب سوره

های مکی به حسب نزول آنها. از کتابهای معتبر مانند تاریخ یعقوبی , فهرست . ابن ندیم و برهان و بااختلاف اندکی که دارند به شرح زیر است . ترتیب سوره های مدنی . سوره ها: 114 سوره می باشند ((123)) . البته برخی سوره ها اختلافی است که مکی هستند یا مدنی مانند مطففین لیکن سوره حمد قهرا مکی است گرچه زرکشی می گوید,درباره آن نیز اختلاف است ((124)) .

معنای آیه

توضیحات

آیه به معنای علامت است ((125)) به تناسب مفهوم واژگانی آن در مواردی درقرآن کار برد دارد,مانند معجزه , (سل بنی اسرائیل کم آتیناهم من آیه )((126)), ((از بنی اسرائیل بپرس چه مقدار آیه (معجزه ) برای آنها پدید آوردیم )). (وجعلنا ابن مریم وامه آیه )((127)), ((پسر مریم و مادرش را نشانه (معجزه )قرار دادیم )). آیه به معنای عبرت :(ان ذلک لایه لکم ان کنتم مؤمنون )((128)), ((نشانه ملک طالوت عبرت است برای شما اگر حق باور هستید)). آیه به معنای نشانه و علامت (ومن آیاته خلق السموات والارض واختلاف السنتکم ) , ((از نشانه های خدای سبحان پدید آوردن آسمانها و زمین و نیز تفاوت زبانهای شماست )).

معنای اصطلاحی آیه

واژه آیه در اصطلاح در جمله های قرآن با فاصله های مشخص که اکنون با شماره علامت گذاری می شود شده است آیا در قرآن آیه به این معنا به کار رفته یا نه ؟

ازتعبیراتی که اشاره می شود ممکن است استفاده شود که آیه به معنای اصطلاحی به کاررفته باشد یعنی جمله های قرآن با فاصله های مشخص مانند:(تلک آیات اللّه نتلوهاعلیک )((129)), ((آنها آیه هاخداست که بر تو تلاوت می کنیم )). (کتاب احکمت آیاته ثم فصلت )((130)), ((کتابی که آیه هاآن احکام پیدا کرده آنگاه تفصیل شده اند)). (اذا تلیت علیکم آیاته زادتهم ایمانا)((131)), ((وقتی آیه هاخدا بر آنها تلاوت می شود ایمان آنها زیاد می شود)). (واذکرن مایتلی فی بیوتکن من آیات اللّه )((132)) , ((همسران رسول اللّه (ص ) درخانه های خود به یاد بیاورند آنچه از آیه هاخدا تلاوت می شود)). لیکن احتمال دیگر در این تعبیرات وجود

دارد و آن این که منظور, الفاظ قرآن باشدیعنی منظور این تعبیرات جمله های قرآن باشد بدون در نظر گرفتن فاصله های اصطلاحی زیرا جمله های قرآن حتی کلمات قرآن آیه هاالهی هستند لذا اثبات این نکته که در زبان قرآن آیه به همین مفهوم اصطلاحی به کار می رفته است با توجه به این که علامت گذاری هم نمود و با توجه به این که فاصله ها هم با شیوه های دیگر این چنین انӘ̘ǙŠنداشته است قدری مشکل به نظر می رسد و احتمال دوم بهتر است , که آیه یعنی کلمات قرآن که به عنوان آیه هاالهی از آنها یاد شده است نه جمله ها با فاصله های مشخص که اصطلاح شده است .

کار برد آیه در روایات