پژوهشی در علوم قرآن صفحه 17

در روایات نبوی (ص )و نیز روایات رسیده از ائمه اطهار(ع ) و نیز در کار بردهای محاوره ای اصحاب بدون شک آیه به معنای اصطلاحی کنونی کار برد داشته است مانندعن رسول اللّه (ص ):. ((من قرا اربع آیات من اول البقره وآیه الکرسی وآتین بعدها وثلاث آیات من آخرهالم یر فی نفسه وماله شیئا بکرمه ))((133)), ((کسی که چهار آیه اول بقره و آیه الکرسی و دوآیه بعد از آن و سه آیه آخر سوره بقره را قرائت کند در جان و مال خود بد نخواهددید)). عن رسول اللّه (ص ): ((الحمد للّه رب العالمین سبع آیه هابسم اللّه الرحمن الرحیم احدیهن )) ((134)) سوره حمد هفت آیه دارد که بسم اللّه یکی از آنهاست و مانند:((من تلا فیه آیه من القرآن کان له مثل اجر من ختم القرآن فی غیره من الشهور ))((135)),((هرکس در ماه رمضان

یک آیه از قرآن تلاوت کند , پاداش یک ختم قرآن در غیر ماه رمضان را دارد)). امام صادق (ع ) :((سبعا من المثانی هی سوره الحمد هی سبع آیات )) ((136)) در سرتاسر روایات تفسیری و فقهی این نکته به چشم می خورد و اصطلاح شدن این کار برد ازصدر اسلام در محاوره مسلمانان امر قطعی است گرچه کار برد خود قرآن به اثبات نرسد.

توقیفی بودن حدود آیه ها

در عین تحقق این اصطلاح در محاوره مسلمانان جای طرح این سؤال است که آیافاصله های آیه هاقرآن امری توقیفی است ؟

یعنی این که فلان قسمت از قرآن یک آیه به حساب آید آیا به امر رسول اللّه (ص ) و وحی است ؟

و توقیفی است که دیگران حق اظهار نظر ندارند که آیه را کمتر یا بیشتر تعیین کنند و یا این که این موضوع از آن مقداراز اهمیت برخوردار نیست که نیاز به دستور وحی داشته باشد از جمله شؤون قرآن است که اجتهاد و نظر در آن راه دارد. بسیاری از محققان دیدگاه اول را پذیرفته اند که در این شان قرآن جای اظهار نظرنیست همان گونه که از رسول اللّه (ص ) رسیده است باید همان روش پیروی شود. سیوطی از بسیاری مانند ابن عربی ,زمخشری ,و نقل می کند که آیه هاتوقیفی هستندآنگاه به برخی از مشکلاتی که در پذیرش این دیدگاه وجود دارد از جمله شناخت فاصله ها به صورت دقیق که به رسول اللّه (ص ) مستند باشد اشاره می کند و اعتراف ابن عربی را نقل می نماید ((137)) البته این موضوع را از عمل کرد و سیره مسلمانان تاحدودی می

توان به دست آورد و متصل به سیره رسول اللّه (ص ) نموده که در مثل المص , کهیعص , عسق , طسم , یس ,حم ,طه ,آیه به حساب آمده است اما در نظایر آنهامانند : الم ,طس ,ص ,ق ,ن ,آیه به حساب نیمده است گاهی یک کلمه مانند ((مد هامتان ))آیه به حساب آمده است و گاهی یک صفحه قرآن مانند آیه ((دین )) نیز یک آیه به حساب آمده است بنابراین این نکات را سیره مسلمانان نشان می دهد در این موضوع جای اظهار نظر نیست باید به روش گذشته عمل نمود. در عین حال این دیدگاه مواجه با یک مشکل است که بر اساس چه ضابطه حدودآیه هامشخص می شود ؟

دو ضابطه برای تثبیت این نکته مطرح است ,یکی این که سیره رسول اللّه (ص ) بوده است که در پایان آیه هاوقف می نموده است دوم این که سجع آیه ها نشانگر پایان آنهاست لیکن هیچ کدام از دو ضابطه در تمام آیه های قرآن منطبق نمی باشد, نه سیره رسول اللّه (ص ) به صورت شامل در همه آیه هاثابت است و نه همه آیه های قرآن از سجع موزون بهره ور هستند و به همین خاطر اختلاف در شمارش وتعداد آیه ها به چشم می خورد. زرکشی از ابو عمر دانی نقل می کند در تعداد آیه هاقرآن به شش هزار اتفاق است اما بیشتر از آن برخی 204 و برخی 219 و برخی 225 برخی 226 و برخی230 آیه گفته اند ((138)) . و حتی اختلاف آن چنان گسترده است که بر اساس شهرهای مکه ,مدینه

,کوفه بصره و شام تعداد آیه هافرق می کند ((139)) . بنابر این گرچه شؤون قرآن از اهم امور است و نمی توان خود سرانه در آن دخالت نمود, لیکن برخی از شؤون قرآن از آن مقدار اهمیت برخوردار نیست که اظهار نظر درآن راه نداشته باشد در مورد حدود آیه هاقرآن آن مقدار که از سیره رسول اللّه (ص ) به صورت قطعی به اثبات برسد و یا روایات و شواهد دیگر آن را تایید کنند لازم است طبق آن پیروی شود و حق تجدید نظر نیست ولی در مواردی که چنین معیارها به اثبات نرسداظهار نظر بی اشکال است و این دخالت در شؤون توقیفی قرآن نیست زیرا این مسائل به خصوص تعداد آیه هابه زمان بعد از رسول اللّه (ص ) مربوط می شود همانند اعراب گذاری , نقطه گذاری , تقسیم قرآن به سی جز و شصت حزب و امثال این مسائل دخل وتصرف در قرآن به حساب نمی آید. بنابر این اگر آیاتی احکام خاصی دارند که روایات بر آن دلالت نموده باشد, مانندآیه الکرسی در نماز لیله الدفن و یا دو آیه :(وذاالنون اذ ذهب ) ((140)) , (وعنده مفاتح الغیب ) ((141)) در نماز غفیله و امثال اینها بر اساس روایات پیروی می شود این آیه هارانمی توان دخالت نمود و نیز اگر سیره رسول اللّه (ص )در وقف بر پایان آیه ثابت شود , ویا از سجع آیه هااطمینان بر پایان آنها حاصل شود که پذیرفته می شود و الا اگر این معیارها ثابت نشود, توقیفی بودن این موضوع به اثبات نمی رسد,لذا نمی توان گفت حدود

آیه ها قرآن به طور کلی توقیفی است لیکن به لحاظ ایجاد روش یک دست درشؤون قرائت بهتر است از اعمال نظرهای متفاوت پرهیز شود و به همین صورت که اکنون شماره گذاری شده و در بسیاری از نشرها رعایت شده است نگاشته و منتشر شود.