پژوهشی در علوم قرآن صفحه 18

فایده شناخت آیه ها

برخی برای شناخت حدود آیه ها فوایدی مطرح نموده اند از جمله این که چون کوتاه ترین سوره قرآن سه آیه است (( کوثر ))و قرآن در آیه هاتحدی به مقدار سه آیه راتحدی نموده است اگر کسی به مقدار سه آیه همانند قرآن سخن بگوید, توانسته با قرآن مقابله کند و نیز در پایان هر آیه وقف حسن است وقتی پایان آیه مشخص شد می تواندوقف کند و افزون بر این دو, احکام فقهی که برای آیه ها بیان شده است مانند این که اگرکسی در نماز قادر به قرائت سوره حمد نیست چون سوره حمد هفت آیه است معادل آن یعنی هفت آیه دیگر از قرآن را در نماز قرائت می کند((142)). فایده دیگری طبرسی (ره )اضافه می کند و آن این که ,اگر کسی در حال قرائت قرآن آیه ها را با انگشتان خود بشمارد ثواب بیشتری می برد زیرا افزون بر زبان و قلب انگشتان او هم به کار قرآنی مشغول بوده است و سزاوار است در قیامت شهادت هم به نفع قاری بدهد ((143)) چند نکته قابل توجه است . نخست اینکه نکته اول قابل پذیرش نیست زیرا قرآن به سوره تحدی نموده است نه به معادل آن که سه آیه باشد کسی همانند یک سوره ها از سوره های قرآن بیورد باقرآن مقابله

کرده است که شرح این نکته در بحث اعجاز آمده است . دو دیگر اینکه نکته دوم هم نیاز به اثبات دارد که دلیل معتبر دلالت کند که پایان هرآیه وقف نیکو می باشد. سه دیگر اینکه نکته سوم , تنها در نزد فرقه ای که برای آیه احکام فقهی باور داردببار می نشیند اما در مورد مثال سوره حمد مخصوص فقه اهل سنت است , روایات ((لا صلوه الا بقرائتها)) مشروعیت نماز بدون سوره حمد را مورد تردید قرار می دهد واگر کسی هم قادر به قرائت آن نیست , اگر منظور از عدم قدرت این است به هیچ وجه قادر به قرائت عربی صحیح نیست , این شخص سایر آیه ها را هم نمی تواند صحیح بخواند و اگر حمد را قادر نیست صحیح ادا کند فتوای فقهای شیعه این است که بایدبیموزد و اگر فرضا توان فراگیری ندارد به همان شکل که می تواند قرائت کند. چهار دیگر اینکه در مورد نکته ای که طبرسی عنوان می نماید البته اگر روایتی و لوضعیف دلالت بر آن کرده باشد آنگاه بر شمارش آیه های توسط انگشتان ثواب امیدمی رود زیرا در اعطا ثواب از سوی خدای سبحان بر اساس روایات ((من بلغ )) ((144)) صحت سند لزوم ندارد در هر صورت احکام فقهی مانند پنجاه آیه قرآن خواندن :((عن ابی عبداللّه (ع ): القرآن عهد اللّه خلقه فقد ینبغی للمر المسلم ان ینظر فی عهده ان یقرامنه فی کل یوم خمسین آیه ))((145)), ((از امام صادق (ع ) نقل می کند که قرآن عهدخدای سبحان برای مردم است بر فرد مسلمان سزاوار است

همه روزه به این عهد نامه نگاه کند و هر روز پنجاه آیه از آن را قرائت کند)). یا حکم فقهی ثواب و حسنه داشتن قرائت هر آیه مانند:(من قرا آیه من کتاب اللّه عزوجل فی صلاته قائما یکتب له بکل حرف ماه حسنه )((146)), ((کسیکه در نمازش درحال ایستاده یک آیه تلاوت کند در برابر هر حرف از آن صد حسنه دارد)). و امثال این احکام بر آیه هابه بار می نشیند بحث دیگری در مورد ترتیب آیه هاطرح است در فصل تدوین قرآن خواهد آمد.

آخرین آیه

شواهد بسیاری با مضمون متفاوت از طریق اهل سنت درمورد آخرین آیه وارد شده است برخی شواهد دلالت دارند (( آیه کلاله )) آخرین آیه سوره نسا آخرین آیه است ((عن البرا قال آخر آیه نزلت خاتمه سوره النسا یستفتونک قل اللّه یفتیکم فی لکلاله ))((147)) برخی شواهد می گویند آخرین آیه , آیه رباست :(عن ابن عباس آخرآیه نزلت آیه الربا) ((148)) . برخی آخرین آیه را آیه :(وما ارسلنا من قبلک من رسول ) دانسته اند و برخی دیگرآخرین آیه را:(واتقوا یوما ترجعون فیه الی اللّه ) ((149)) یاد کرده اند. برخی دیگر آیه :(لقد جائکم من انفسکم ) ((150)) را گفته اند در برخی روایات ازطریق شیعه گفته شده آخرین فریضه ای که نازل شده است ولایت است :((عن ابی جعفر(ع ) : کانت الفریضه تنزل بعد الفریضه فکانت الولایه آخر الفرائض فانزل اللّه عزوجل الیوم اکملت لکم دینکم ))((151)), ((هر فریضه بعد از فریضه نازل می شد که تا این که آیه آخرین فریضه )) آیه :(الیوم اکملت لکم دینکم ) نازل شد. در

مورد دیدگاه های اهل سنت خود آنها هم قبول ندارند اینها روایت باشند لذا مانندقاضی ابو بکر و نیز زرکشی می گویند اینها گمانی بیش نیستند ((152)) و چون بعد از آیه ولایت آیه هادیگری نازل شده است و این آیه آخرین آیه نبوده است می توان گفت آخرین آیه همان ((کلاله )) است که مشهور است و دلیل بر مخدوش بودنش هم نیست .

سخنی با سیوطی

سیوطی بعد از نقل دیدگاه ها با مشکلی روبرو می شود که چکونه اگر آیه کلاله یا رباآخرین آیه ها هستند آیه اکمال دین , قبل از اینها در مراسم حجه الوداع نازل شده است با این که تا آن زمان تمام فرایض نازل نشده بودند و دین کامل نشده بود. آنگاه برای حل این مشکل سخنی را از ابن جریر طبری بازگو می کند که علت این که در مراسم حجه الوداع سخن از اکمال دین و اتمام نعمت است بدین جهت است که تا آن زمان امر مهمی اتفاق افتاده بود زیرا آیه هابرائت نازل شده بودند و دستور تخلیه مشرکان از مکه صادر شده بود حرم از لوث وجود آنها پاک شده بود حج بدون شرکت مشرکان شکل گرفته بود به این لحاظ سخن از اتمام نعمت و اکمال دین است سیوطی را این سخن باور آمده است ! ((153)) . لیکن به ایشان و پیروانش می توان گفت دور از حقایق می اندیشید, زیرا اگر علت اکمال دین این مسائل مهم می باشد این حوادث در سال نهم اتفاق افتاد که مشرکان بیرون رانده شدند و آیه هابرائت خوانده شد چرا آیه اکمال این بعد از

نزول دین آیه هانازل نشده است ؟