پژوهشی در علوم قرآن صفحه 42

پیدایش این بحث

بحث از محکم و متشابه از جمله بحث های علوم قرآنی است که نه تنها قرآن منشاپیدایش آن می باشد, بلکه قرآن به این نکته تصریح نموده است ,آیه هاخویش را به دودسته محکم و متشابه تقسیم نموده است :. (هو الذی انزل علیک الکتاب منه آیات محکمات هن ام الکتاب واخر متشابهات فاما الذین فی قلوبهم زیغ فیبتغون ما تشابه منه ابتغا الفتنه وابتغا تاویله وما یعلم تاویله الا اللّه والراسخون فی العلم یقولون آمنا به کل من عند ربنا وما یذکر الااولواالالباب )) ((283)) . ((خدای سبحان خدایی است که برتو(رسول اللّه (ص ) )کتاب فرود فرستاد که برخی ازآیه هاآن محکم که مرجع کتاب هستندمی باشند و برخی دیگر متشابه هستند, آنان که درقلب و روحشان انحراف است متشابه را پیروی می کنند, تا فتنه انگیزی نموده و طلب تاویل و تفسیر به رای بنمایند در حالیکه تاویل قرآن را جز خدای سبحان

و ژرف نگران در دانش نمی دانند هم آنان که می گویند ما قرآن را باور داریم همه آن از جانب خدای سبحان و پرورش دهنده ماست به این نکات عمیق تنها خردمندان توجه دارند)). این کریمه از آیه هامحکم قرآن است , به معارف عمیق قدسی رهنمود است و راه یافتی است برای بهره وری از قرآن در این فراز از بحث به موضوعاتی چون معنای محکم و متشابه ,تفسیر آیه های متشابه , چرا قرآن مشتمل بر متشابه است ؟

, خطرپیروی از متشابه و خواهیم پرداخت اما از طرح بحث های دامنه داری چون آیه های متشابه قرآن که بیشتر جنبه تفسیری دارد نه علوم قرآنی , پرهیز می شود گر چه برخی ازمؤلفان این موضوع به صورت گسترده و حجیم به این بحث ها پرداخته اند در علوم قرآن باید روش ها بررسی شود, نه مفاهیم آیه هاکه بحث تفسیری است علوم قران همانند اصول فقه نسبت به فقه است , همان گونه که طرح مسایل فقهی در اصول خروج از موضوع است , طرح مفاهیم آیه هانیز خروج از موضوع علوم قرآن است با این تذکروارد بحث های این بخش می شویم .

معنای محکم

محکم از حکم از نظر لغت به معنای (( منع )) می باشد:((الحکم المنع , الحاکم من یمنع الظالم عن ظلمه )), ((حاکم به کسی گفته می شود که مانع ظلم ظالم می شود)). (( حکمه اللجام هی تمنع الفرس عن الاضطراب )), ((حکمت دهنه افسار اسب همان است که اسب را از اضطراب به چپ و راست باز می دارد)). ((بنا محکم ای وثیق یمنع عن التعرض

)), ((ساختمان محکم ساختمانی است که مطمئن و مانع از تعرض دشمن است )). سخن حکیم با حکمت , سخنی که بی مورد و لغو نیست ((284)) . محکم به این معنا صفت تمام آیه های قرآن است و نمی توان آیه های قرآن را به دو بخش محکم و غیر محکم تقسیم نمود:. (کتاب احکمت آیاته ثم فصلت )((285)), ((آیه های قرآن حکمت محض است )). (لا یاتیه الباطل من بین یدیه ولا من خلفه )((286)), ((باطل از هیچ جانب به سوی قرآن راه ندارد)).

معنای متشابه

متشابه از تشابه یعنی تماثل و همانند است شبه هم از همین ریشه است , زیرا همانند ومشابه حق است , حق نماست متشابه به معنای واژگانی آن , صفت و ویژگی تمام آیه های قرآن می باشد همه آیه های قرآن در حق بودن , صدق بودن , معجزه و وحی بودن ورهنمود و هدایت بودن همانند همند نمی توان آیه های قرآن را به دو , ن دوب ق دص , ن دوب ق ح رد ن آرق ی اهه یآ گروه متشابه وغیرمتشابه تقسیم نمود:(واللّه نزل احسن الحدیث کتابادنمه متشابها(رض )((287)),((خدای سبحان زیباترین سخن را فرود فرستاد کتابی که آیه هاآن متشابه و همانند یکدیگرند)). بنابراین از مفهوم واژگانی محکم و متشابه نمی توان به منظور این تقسیم بندی رسیدگرچه از مفهوم واژگانی می توان کمک گرفت به همین سبب در بیان ویژگی آیات محکم و متشابه دیدگاه های بسیاری ابراز شده است و تنها المیزان شانزده دیدگاه نقل می کند ((288)) که به برخی از آنها برای ایجاد زمینه جهت طرح دیدگاه منتخب اشاره می

شود.