پژوهشی در علوم قرآن صفحه 68

موضوعاتی که در حیطه دانش بشر است همواره مورد کاوش بشر قرار گرفته و دربسیاری از موارد بر اسرار پدیده ها اطلاع حاصل شده است در محدوده دانش بشری مطلبی که در اثر پژوهش تعیین شده باشد وجود دارد لیکن بسیاری از دستاوردهای دانش فرضیه های علمی می باشد که بعد از سال ها تحقیق هم به بار نمی نشیند, زیرا قلمرودانش بشری نه از ویژگی فراگیری برخوردار است و نه انطباق قطعی بر واقعیات دارد و به همین لحاظ بسیاری از باورهای آن در حد پندار است که بی پایگی آن با تحقیق روشن می شود و چه بسیار زمانهایی که باوری به عنوان امر قطعی تلقی می شود آنگاه بطلان آن آشکار می گردد. دستاوردهای دانش بشری همواره در نوسان است گرچه دانش بشری نیز از اظهارنظر قطعی بی بهره نیست قرآن کتابی نیست که اظهار نظرهای علمی را مقصد اصلی قرارداده باشد زیرا موضوع قرآن انسان است و سخن اصلی قرآن در مورد ابعاد وجودی ورهنمودهای انسان می باشد در عین حال از پدیده های هستی سخن دارد, اظهار نظرهای علمی نیز در قرآن وجود دارد که از چگونگی پیدایش نظام هستی و نیز چگونگی تدبیرو راز و رمز آن , برای رهنمون ساختن انسان به مبدا هستی سخن گفته است . اظهار نظر قرآن در مورد پدیده ها ǙʙƠویژگی را دارد که چون از منبع علم و آگاهی الهی است همواره منطبق با واقع

می باشد و هیچ خطا و اشتباه در آن راه ندارد و اعجازآن هم به همین جهت است .

گردش کرات آسمانی

در مورد پیدایش و گردش کرات آسمانی دیدگاه های دانش بشری همواره در نوسان و شامل نظرات متضاد بوده است که آیا خورشید ثابت است یا در حرکت , ماه و زمین در حرکت هستند حرکت دوری دارند یا حرکت استقامی ؟

سال های سال پندارهای هیئت بطلمیوسی بر افکار بشر حاکم بود که آسمان ها را مانند پوست پیاز محیط و محاطبر روی هم قرار گرفته می پنداشتند و زمین را ساکن و مرکز فرض می کردند, فلک را یک جسم شفاف و لطیف که ستاره ها همانند نگین نقره کوب بر روی آن کوبیده شده و نقش بسته می پنداشتند در عصر نزول قرآن هم همین پندارها بر یونان و جزیره العرب وحاکم بود اعتقاد به این پندارها در طول قرون وسطایی هم تداوم داشت بعد از رنسانس علمی که از مغرب زمین شروع شد پندارهای قرون وسطایی زیر سوال رفت که علم هیئت و نجوم هم از این رنسانس بی بهره نماند,. دیدگاه های جدید علمی و منطبق بر واقع در مورد گردش ستارگان ابراز شد,به طوری که هیئت بطلیموس سست و بی ارزش گشت زیرا که بر اساس هیئت جدید دیگر سخن ازآسمان های پوست پیازی و نیز وجود جسم شفافی بنام فلک که ستارگان بر آن نقش بسته اند و سکون زمین و امثال این مقولات نبود و از این بابت بی پایگی این نظریات آشکار و مبرهن شد امروزه علم هیئت هیچ ستاره ای را ثابت نمی داند به این

حقیقت پی برده که تمام ستارگان دم دستی مانند ماه وخورشید و دور دست در گردش هستند وحرکت فلکی و دوری دارند. قرآن از این حقایق سال ها پیش از دانش بشری خبر داده است قرآن در موردحرکت دوری آفتاب و ماه و نیز زمین این چنین اظهار نظر می کند. (لا الشمس ینبغی لها ان تدرک القمر ولا الیل سابق النهار وکل فی فلک یسبحون )((470)), ((نه خورشید به ماه می رسد و نه شب به روز سبقت می گیرد, همه درمدار خاص شناورند)). قبل از توضیح آیه مفهوم فلک را بررسی می کنیم . در عصر نزول قرآن در نزد عده ای فلک عبارت از جسم لطیف و شفافی بود که ستارگان بر آن کوبیده شده اند این مضمون با معنای فلک سارش ندارد, زیرا لغت عرب فلک را مدار معنا می کند نه جسم شفاف ,و دانش امروز هم همین حقیقت را اثبات نموده است (والفلک مجری الکواکب ) ((471)) مفردات فلک را مدار و مجرای ستارگان معنا می کند ابن اثیر در نهایه می گوید ((الفلک وهو مدار النجوم من السما)) ((472)) فلک عبارت است از مدار ستارگان آسمان المنجد می گوید:(( فلک مدار النجوم ))((473)) فلک یعنی مدار ستارگان همین معنا را مرحوم شهرستانی در کتاب الهیئه والاسلام از دیگر لغویین نیز نقل می کند ((474)). با این تذکر و توضیح کوتاه به آیه برمی گردیم .

پدیده های جوی

قرآن یک کتاب علمی مدون متداول نیست که موضوعات خاصی را درفصل مشخص جای داده مورد توجه قرار بدهد روش قرآن در ارائه دیدگاه درموضوعات گوناگون توام نمودن مطالب علمی ,فلسفی ,

اجتماعی و اعتقادی با رهنمودهاو وعظ در ابواب مختلف است لذا نظر و سخن قرآن را در موردی خاص هیچ گاه نمی توان از یک آیه یا چند آیه به دست آورد باید تمام مواردی که به نحوی از آن موضوع سخن گفته ملاحظه نمود در مورد پیدایش پدیدهای جوی مانند باد وابر و باران و ارتباط انها با تابش نور خورشید و شب و روز و گردش زمین و جابه جایی هوا آیات قرآن اشاراتی دارند که قبل از طرح برخی آیات به توضیح کوتاه در مورد برخی پدیده های جوی می پردازیم . باد همان جابه جایی هوا می باشد تابش مستقیم آفتاب به یک نقطه و نیز تراکم هواموجب گرمای شدید در یک نقطه می شود نتابیدن آفتاب در اثر وجود مانع چون ابرتابش غیر مستقیم و مایل آفتاب موجب خنک ماندن نقطه دیگر می گردد این نواسانات گرمای زمین از دو جهت تاثیر بسزایی در پیدایش باد دارد از یک طرف حرکت زمین تغییر دمای نقاط مختلف زمین می شود, و از سوی دیگر موجب تغییر نقاطی می شود که مواجه تابش آفتاب قرار می گیرد, و نیز پدیده ابرها که متاثر از جابه جایی هوا می باشدیعنی در اثر جابه جایی هوا ابرها از نقطه ای به نقطه دیگر حرکت می کنند موجب پیدایش باران و سایر نزولات جوی در مناطق مختلف است بنابراین در نزول باران نیز همانندپدید آمدن باد تابش خورشید حرکت وضعی زمین روز و شب دخالت دارند آنگاه حرکت باد نقش اساسی دیگری افزون بر حرکت ابرها در پیدایش باران دارد زیرا نزول باران یا برف

تا عمل تلقیح صورت نپذیرد تحقق نمی یابد,یعنی باد علاوه بر اینکه گردافشانی و تلقیح نباتات را به عهده دارد در مورد ایجاد و ریزش باران و برف نیزهمین نقش را ایفا می کند می دانیم که تابش آفتاب موجب تبخیر آب دریا می شود آب به صورت ذرات بسیار ریز بلوری در فضا معلق می گردد و چون این ذرات بسیار ریز وسبک هستند به یکدیگر پیوند نمی خورند و وزن پیدا نمی کنند تا جاذبه زمین آنها راجذب کند, باد ذرات نامرئی نمک را که از سطح دریا حرکت می دهد,در هوا به ذرات تلقیح می نماید,آنگاه ذرات بخار وزن پیدا کرده به همدیگر متصل می شوند و سپس به صورت باران فرود می آیند در مورد برف بعد از پیوند خوردن ذرات ریز اطراف برگهای برف را با رطوبت هوا تلقیح می کنند, آنگاه دانه های برف فرود می آید ملاحظه می کنید که تلقیح که توسط باد انجام می گیرد چه نقش محوری در پیدایش باران و برف دارد این ویژگی ها را دانشکده هواشناسی دانش امروز دست یافته است که توضیحات بیشتر را در کتابهای مربوطه باید جستجو نمود ((475)) در زمان نزول قرآن کسی از این اسرار اطلاع نداشت و پنداشته های هیئت قدیم حاکم بود با این توضیح کوتاه اینک برخی آیات قرآن را که در این رابطه سخن دارند مطرح می کنیم .