پژوهشی در علوم قرآن صفحه 78

هر کتاب رهنمود مانند قرآن افزون بر طرح معیارهای راهبری به صورت آغازین درزمینه های حقوقی ,اخلاقی , اجتماعی , سیاسی و اقتصادی که با زندگی و سعادت انسان ارتباط دارد دخالت می کند کتاب رهنمود نسبت به ناهنجاری های موضوعات یاد شده نمی تواند بی تفاوت باشد,البته ادعا این نیست که دین و قرآن در تمام شؤون اجتماعی مانند قوانین راهنمایی و رانندگی و اموری مانند کشاورزی , دام داری و دخالت داردفعلا سخن در ابعاد دخالت دین نیست ,سخن

در این است , که یک کتاب انسانی ورهنمود نسبت به موضوعاتی که در سرنوشت انسان نقش دارد, نمی تواند بی تفاوت باشدکه اگر بی تفاوت شد کتاب هدایت نخواهد بود. قرآن دراین راستا از اعتقادات باطل اقوام گذشته و نیز مفاسد اجتماعی آنها درزمینه های اقتصادی ,اخلاقی ,حقوقی سخن دارد قرآن از استکبار قوم نوح (ع ) و تمردقوم ابراهیم (ع )و موسی (ع ) و فساد قوم لوط و کم فروشی و خیانت قوم شعیب :(وزنوابالقسطاس المستقیم ولا تبخسوا الناس اشیائهم )((514)), ((با میزان و ترازوی دقیق وزن کنید)), در فروختن جنس , چیزی فروگذار نکنید (کم فروشی نکنید) و نیز ناهنجاریهای اعتقادی , اخلاقی و اجتماعی عصر نزول سخن دارد قرآن در این زمینه از هابیل و قابیل شروع تا عصر نزول سخن دارد زیرا باورهای غلط مانند زنجیرهایی است که انسان ها رابه بند کشیده است , بدون باز کردن این زنجیرها انسان ها آزاد نمی شوند و توان حرکت در مسیر حق را نخواهند داشت پیامبران برای رهایی انسان ها از زنجیر اسارت ها مبعوث شده اند:. (ویضع عنهم اصرهم والاغلال التی کانت علیهم )((515)), ((پیامبر سنگینی ها وغل هایی که بر گردن آنها نهاده شده بود بر می دارد)), لذا طرح آداب و رسوم و باورهای غلط اختصاص به باورهای باطل زمان نزول ندارد و افزون بر این یک کتاب رهنمودناگزیر از طرح و تصحیح آنها میباشد که پیامبر نقش اصلاحی در این گونه بخش ها را به عهده دارند نه این که پیامبران مصلحان اجتماعی باشند پیامبران رسالت وحی و ملکوتی را به دوش دارند, البته برای هموار

نمودن راه ملکوتی باید موانع را از سر راه بردارند براین اساس این موضوع نیز تاثر از فرهنگ زمانه نمی باشد و بازتاب فرهنگ زمانه نیست بلکه ایفاد نقش در اصلاح جامعه است که کتاب رهنمودی چون قرآن هرگز نسبت به آن بی تفاوت نمی تواند باشد.

4 دانش مخاطب

مخاطب یک سخن گو از دو نوع باورها برخورداراست برخی باورهای غلط خیالی وبی اساس و برخی باورهای بر اساس واقعیت ها نوع دوم از آگاهی مخاطب ,دانش مخاطب است که منطبق با واقع می باشد یک سخنگو حکیم باورهایی غلط رااصلاح می کند اما از باورها و آگاهی های صحیح مخاطب خویش برای رسیدن به اهداف خود کمک می گیرد و مخاطب خویش را به واقعیت های جدید دانش رهنمودمی سازد یک کتاب صدق و حق محض هیچ گاه باورهای باطل را نمی پذیرد, که دراین صورت کتاب حق نخواهد بود و بی تفاوت هم از کنار آن عبور نمی کند, زیرا که کتاب رهنمود نخواهد شد. در زمان نزول قرآن مخاطبان قرآن باورهای نوع اول را فراوان داشتند طب جالینوس و هیئت بطلمیوس رایج عرب و عجم بود لیکن قرآن از باورهای غلط رنگ نگرفت و حتی به صورت موقت هم آنها را تایید نکرد که تاثر از دانش مخاطب گرفته باشد اصولا این نوع باورها دانش نیستند قرآن در این گونه مسائل مخاطب را به واقعیت گردش افلاک رهنمود کرد سخن از حرکت دوری ستارگان و ماه و خورشید وزمین با نظم خاص به میان آورد:(کل فی فلک یسبحون )((516)), ((همه در مدار خاص شناورند)), هیچ آیه ای از آیه ها قرآن تایید هیئت بطلمیوسی

نیست برداشتهای مسلمانان ویا توجیه برخی افراد از آیه هاقرآن و سعی در تطبیق آنها با پیش فرض های خویش ربطی به آیه هاقرآن ندارد مثلا در احتجاج ابراهیم خلیل (ع ) با نمرود می فرماید:. (ان اللّه یاتی بالشمس من المشرق فات بها من المغرب ), ((خدای سبحان خورشید رااز مشرق پدیدار می کند اگر تو مدبر نظام هستی , از مغرب پدیدار کن )). واژه ((اتی )) را لغت این چنین معنا می کند:((اتت النخله والشجره , طلع ثمرها)) ((517)) پدیدار شدن نخل یا درخت همان پدیداری میوه آن است مضمون آیه این است که خداخورشید را از مشرق پدیدار می کند پدیدار شدن خورشید از مشرق هم با گردش زمین هماهنگ است و هم با گردش آفتاب سازگار می باشد لذا سخن قرآن در پدیدار شدن خورشید هماهنگ با هیئت بطلمیوسی نیست و یا طبقات زمین را به انواع خاک های نمناک و شن و معنا کردن , مفاد آیه های قرآن نیست , حدس و پندار مفسر است اگرمفسر این گونه تفسیر کرد دلیل برداشت صحیح از قرآن نیست , اگر اشکال متوجه باشدبه برداشت های غلط متوجه است نه به آیه هاقرآن قرآن در این گونه موارد پذیرفته های قوم خود را نپذیرفته است بلکه مخاطب را به واقعیت های هستی رهنمود می باشد وچون هیئت بطلمیوسی ریشه در فرهنگ مردم حتی مسلمانان داشته برخی آیه هارا بر این باورها انطباق داده اند.

5 رهنمود به واقعیتها

اما باورهایی در تاثیر سحر و کهانت و چشم زخم که در قرآن سخن از آنها رفته است و یا سخن از وجود فرشته و جن سخن

از سحر و کهانت و علوم غریبه این چنینی ,اختصاص به فرهنگ زمانه قرآن ندارد, بلکه سابقه طولانی دارد و نیز اعتقاد به وجود((فرشته و جن )) همزمان با زندگی بشر است و اوج برخی ازاین باورهابه قبل از اسلام به زمان حضرت موسی (ع ) و سلیمان و بازگشت دارد. افزون بر این تاثیر این نوع علوم یک حقیقت است همان گونه که وجود فرشته و جن یک حقیقت است امر پنداری و خیال نیست و تمام ملت ها هم به این واقعیت باور دارندسحر و کهانت در ذهن طرف تاثیر واقعی دارد و در او ایجاد خیال می کند و مسحور رابا همان خیال های خویش به هر سو که می خواهد حرکت می دهد سحر تاثیر در واقعیت خارجی ندارد که خارج را تغییر دهد لیکن در خیال طرف خود اثر می گذارد و خیال خود مرحله ای از واقعیت است :. (سحروا به اعین الناس واسترهبوهم )((518)), ((چشمان مردم را سحر کردند و آنهارا ترساندند)). (فاذا حبالهم وعصیهم یخیل الیه من سحرهم انها تسعی )((519)), ((از سحر ساحران آن هنگام رسن ها و عصاهای آنهادر خیال او (احتمال قوی فرعون , احتمال ضعیف موسی ) پدیدار شده بود که گو این که آنها در حرکت هستند)), تاثیر سحر و کهانت درخیال مسحور است و این یک واقعیت است خدای سبحان تاثیر سحر را که یک امرحقیقی و وجودی است به لحاظ توحید افعالی در تحت سیطره اذن تکوینی خدا معرفی می کند:(یفرقون بین المر وزوجه وما هم بضارین به من احد الا باذن اللّه ) ((520)) ,ساحران با سحر بین همسران

جدایی می افکندند و هیچ گونه تاثیر سویی نمی نهند مگربه اذن تکوینی خدای سبحان باتوجه به این حقایق چگونه می توان سحر را امری غیرواقعی معرفی کرد؟