پژوهشی در علوم قرآن صفحه 79

!. و هم چنین نگاه و چشم زخم تاثیر نگاه و یا روح توسط نگاه نمودن امر حقیقی است :(وان یکاد الذین کفروا لیزلقونک بابصارهم لما سمعوا الذکر ویقولون انه لمجنون )((521)), ((نزدیک بود هنگامی که کفارآیات قرآن را می شنیدند تو را باچشم زخم بلغزانند (منظور آسیب رساندن است نه گمراهی ) و هم آنان می گویند عجیب شخص دیوانه ای است !!)), قرآن به این حقایق اشاره دارد لیکن این تاثر از باورهای مخاطب خویش نیست ,اینها واقعیت هایی است که تجربه یا دسترسی ندارد و یا درصورتی که برخی ابزار آنها در دسترس علوم تجربی قرار گیرد, از ناحیه آن مردود نمی باشد.

نیازی نیست کسی نگران باشد, که اگر روزی علوم بشری این باورها را زیر سوال برداز هم اکنون بگوید قرآن اینها را نپذیرفته است ,قرآن که اینها را مطرح می کند به عنوان طرح دانش و باورهای مخاطب بوده است ,کاری به صحت و سقم آنها نداشته است !!که از این طریق از زمان خویش جلوتر حرکت کرده ! و به آیندگان کمک کنیم در مقابل این گونه شبهات بتوانند از قرآن دفاع کنند !!شاید سکوت نمودن در همانند این موضوعات بهتر از شبهه افکنی در ذهن جوانان باشد و بهتر از این است , که کتاب رهنمود را بی تفاوت معرفی کنیم .

6 جدال

جدال نمودن ,در هنگام محاوره برای ایجاد زمینه پذیرش در مخاطب سخن ,ازشیوه های مؤثر و پذیرفته شده عرف

محاوره می باشد در مواردی که طرف حتی باور خویش را ارج نمی نهند,و ارزشهای پذیرفته خویش را نادیده می گیرد, با خاطرنشان نمودن باور مخاطب وی را متوجه فاصله گیری از باورها نموده و زمینه سازی برای پذیرش باورهای طرف مقابل می نماید این گونه محاوره جدال نامیده می شود که در آن از مقدمات مسلم در نزد طرف بهره گرفته می شود و لو در نزد سخن گو آن باورهااعتبار نداشته باشد. قرآن در محاوره شیوه های برهان موعظه و جدال را البته به زیباترین شکل جدال رامی پذیرد که مشتمل بر مقدمات کذب نباشد:. (ادع الی سبیل ربک بالحکمه والموعظه الحسنه وجادلهم بالتی هی احسن ))((522)), ((به سوی پرورش دهنده خویش با برهان و سخن حکیمانه و موعظه و جلب عواطف و جدال احسن دعوت نما)), خود قرآن هر سه شیوه را به کار گرفته معارف آن برهانی و جای جای قرآن تذکر و موعظه است و نیز با مشرکان و اهل کتاب به شیوه جدال احسن سخن می گوید,به عنوان نمونه در باورهای مردم برخی فرشتگان را هماننددختر می پنداشتند آن گاه باور غلط دیگری نیز در کنار این باور وجود داشت که پسربرتری بر دختر دارد با این که در اعتقاد باطل خود پسر را برتر می پنداشتند در هنگام تقسیم برای خدای سبحان دختر بر می گزیدند و برای خویش پسر! قرآن بر این باورهااشاره دارد:. (ان الذین لا یؤمنون بالاخره لیسمون الملائکه تسمیه الانثی )((523)), ((آنان که به قیامت باور ندارند فرشتگان را زن می نامند)). آن گاه در مقام تقسیم :(ویجعلون للّه البنات ولهم ما یشتهون ),

((برای خدا دختران راقرار می دهند و برای خود آنچه می خواهند)). آن گاه در تحلیل این تقسیم می فرماید شما که پسر را برتر می دانید چگونه برای خدادختر و برای خود پسر قرار می دهید ؟

!بر اساس باور خودتان این تقسیم غیر عادلانه وتنگ نظرانه است :(الهم الذکر وله الانثی تلک اذا قسمه ضیزی ), ((آیا برای خودتان پسرو برای خدا دختر قرار می دهید این تقسیم تنگ نظرانه است )). قرآن نمی خواهد باور غلط مردم را در مورد برتری مرد بر زن بپذیرد و یا از کنار آن بی تفاوت عبور کند,تا کسی بگوید متاثر از فرهنگ زمانه شده است , که مرد را برتر از زن می پنداشته اند ,بلکه براساس باورهای خودشان قرآن اعتراض به این تقسیم دارد در واقع جدال می کند شما که خود می پذیرید پسر برتر از دختر است ,چرا برای خدا دختر قرارداده اید ؟

نکوهش بر اساس باور غلط آنهاست نه پذیرش باور باطل مخاطب آنگاه این باور غلط آنها را در مورد خودش نگوهش کرده و برابری زن و مرد را در ارزش های انسانی آشکارا تحلیل نموده است و این بهره گیری از شیوه جدال احسن است که ازمعیارهای پذیرفته شده در محاورات تمام جوامع بشری است .

7 فضای سخن

تفاوت هایی که در زمینه های گوناگون در مخاطب سخن وجود دارد باعث ایجادفضاهای متفاوت برای سخن گو می باشد درک مخاطب ,میزان دانش وی ,علاقه های طبیعی و گرایشهای شغلی وی و سن مخاطب که کودک و نوجوان , جوان , کامل سال , پیرو حتی زن یا مرد بودن مخاطب به لحاظ