پژوهشی در علوم قرآن صفحه 82

سخنی که دو نوع مخاطب دارد در انتخاب گونه ها باید به شکلی عمل کند که هم مخاطب عصر صدور سخن را دریابد و هم مخاطبان آینده را پیام رسانی کند. افزون بر این , نوع این نعمت ها انحصاری عرب نمی باشد و همواره

در همه جوامع مطرح می باشد سخن گوی حکیم در انتخاب گونه نمونه ای انتخاب می کند که در عین داشتن پیام فراگیر,ملموس مخاطب نیز باشد نه این که سخن را نسبت به مخاطب کنونی کاملا بیگانه کند قرآن در این گونه موارد گونه هایی انتخاب نموده است که در ضمن این که فراگیری می باشند و همه مردم جهان با آن نعمت ها سر کار دارند, ملموس مخاطب عصر نزول قرآن ( یعنی عرب ) نیز باشد و این نیست جز رعایت ضوابط سخن حکیمانه و آگاهی دقیق از قضای سخن و انتخاب راه موثر در نفوذ به اعماق جان ها. و نیز در انتخاب مثال برای تبیین معارف الهی مانند توحید,و عدل و نیز ویژگی های جهان آخرت , از گونه هایی که ملموس مخاطب حاضر است در عین حال در دسترس همه مردم جهان قرار دارد مانند خصوصیات دانه های خرما و هسته خرما بهره می گیرد وپیام اصلی قرآن در این گونه موارد فراتر از گونه های مثالی است و آن توجه به ولی نعمت است اگر انتخاب مورد در آیه اسب و استر است پیام اصلی این است :. (سبحان الذی سخر لنا هذا وما کنا له مقرنین ), می باشد که بر هر مرکب در هر زمان وقتی مستقر شدی مستحب است این جملات را بر زبان آوری و به یاد ولی نعمت که نعمت فراهم آورده باشی .

10 قرآن وفرهنگ مردگرایی

همین شبهه به گونه دیگر در خطاب های قرآن مطرح است که چون فرهنگ عصرنزول قرآن از یک سو مرد سالاری بود, زورمداری مرد در محیط خانه و جامعه تمام

حقوق خانوادگی و اجتماعی و مدنی رااز زن سلب کرده بود و قرآن هم همین موضوع را تایید نموده است که دیدگاه قرآن در این راستا بازتاب باورهای فرهنگ زمانه نزول است که می فرماید:(الرجال قوامون علی النسا)((544)), ((مردان قوام بر زنان هستندتدبیر امور زنان به لحاظ سترگی مردان به عهده آنان است )). و یا برتری مرد بر زن را صریح می پذیرد (وللرجال علیهن درجه )((545)), ((مردان درجاتی از برتری بر زنان دارند)). از سوی دیگر روی کرد سخن قرآن همواره مرد است , حتی اگر پیام آن هم مشترک بین زن و مرد باشد, زن را مخاطب قرار نمی دهد پیام رسانی قرآن به زنان از طریق خطاب به مردهاست , تعبیر (یا ایها الذین آمنوا) که در جای جای قرآن به چشم می خورد خطاب به مردها است با این که پیام آن مشترک است . و یا مانند:(ولقد خلقناکم ثم صورناکم )((546)), ((شما را خلق کردیم آن گاه شما راصورت نگاری نمودیم )). (ان کنتم فی ریب مما نزلنا علی عبدنا ) ((547)) , اگر شما در مورد قرآنی که بر بنده خویش نازل کرده ایم در شک هستید, خطاب به مردهاست در عین حال که پیام مشترک است این همان بازتاب فرهنگ عرب است که در خطاب های سخن تنها مردها رامخاطب قرار می دادند و زن را قابل خطاب نمی دانستند و این همان تایید فرهنگ مردگرایی است که بازتاب فرهنگ زمانه نزول قرآن می باشد. در پاسخ از قسمت اول این سؤال بیان مبسوطی در گفتار کتاب (( فاطمه الگوی زندگی )) تالیف نگارنده آمده است ,

که برتری مردان بر زنان در ارزش های انسانی نیست بلکه بازتاب تفاوت های میان مرد و زن است اما در مورد خطاب های قرآن می توان گفت قرآن دو نوع پیام برای مرد و زن جامعه دارد, یک پیام اختصاصی به مرد یا زن ,دوم پیام مشترک در پیام های اختصاصی روی کرد قرآن به مرد و زن جداگانه است :(والوالدات یرضعن اولادهن حولین کاملین )((548)), ((مادران فرزندان خود رادو سال کامل شیر بنوشانند)). (للنسا نصیب مما اکتسبن )((549)), ((زنان مالک دست رنج خویش هستند)). (واللاتی یاتین الفاحشه من نسائکم فاستشهدوا علیهن )((550)), ((زنانی که دچاربزهکاری می شوند بر آنان گواه بگیرید)). (قل للمؤمنات یغضضن من ابصارهن ویحفظن فروجهن )((551)), ((بر زنان مومن بگو نگاه خویش را از نامحرمان بپوشانند و عفت و کرامت خویش را حفظ کنند)). در مورد مردان (للرجال نصیب مما اکتسبوا))((552)), ((مردان مالک دست رنج خویش هستند)). (وآتوا النسا صدقاتهن نحله )((553)), ((کابین زنان خویش را با کمال میل و بخشش پرداخت نمایید)). (وان خفتم الا تقسطوا فی الیتامی فانکحوا ما طاب لکم من النسا) ((554)) . ((اگر ترس دارید که در مورد یتیمان به عدالت رفتار نکنید با زنان دیگر ازدواج کنید(با مادران یتیمان ازدواج نکنند). در پیام های مشترک نیز قرآن به سه شیوه عمل نموده است :. گاهی عنوان فراگیر انتخاب نموده است مانند:. (یا ایها الناس اتقوا ربکم )((555)), ((ای مردم از پروردگار خویش پروا داشته باشید)). (یا ایها الناس اعبدوا ربکم )((556)), ((ای مردم پروردگار خویش را بپرستید)). ((یا ایها الانسان ما غرک بربک الکریم ))((557)), ((ای انسان چه چیز تو را نسبت به پرورش

دهنده ات مغرور نموده است )). و گاهی هم هر دو را به صورت خاص مورد خطاب قرار داده :(من عمل صالحا من ذکر او انثی وهو مؤمن )((558)), ((آن که عمل سازنده و شایسته انجام دهد مرد یا زن باشد تفاوتی ندارد)). بنابراین روی کرد سخن قرآن عموما به مرد نیست بلکه هم خطاب خصوصی به زنان دارد و هم خطاب با عنوان فراگیر زن و مرد دارد, که انسان یا مردم را مخاطب قرار می دهد. اما نوع سوم از خطاب های قرآن در پیام مشترک فقط مرد را مستقیم مخاطب قرارمی دهد,که اگر شبهه ای باشددر این گونه خطابهامطرح است مانند:(یاایها الذین آمنوا) وامثال اینها. این شیوه قرآن در سخن گفتن با زنان برگرفته از فرهنگ قرآن و نگرش آن به ارزش های انسانی و برای رعایت حرمت زنان می باشد قرآن در عین حال که در ارزش های پایه ای و انسانی زنان را مساوی مردان می داند, بلکه اصولا در ارزش های انسانی نگرش به زن یا ویژگی های مرد ندارد, بلکه به کرامت انسانی روی کرد نموده است و زن و مرد را پدید آمده از یک حقیقت و یک فطرت و از یک نوع گرایش های فطری می داند و راه رشد وبالندگی آنها را به صورت یکسان هموار نموده است درعین حال قرآن در نگرش به زن و مرد تفاوت های روحی و جسمی آنان را نادیده گرفته است و بر اساس آن تفاوت ها مسؤولیت های سیاسی و اجتماعی و اقتصادی را تنظیم نموده است و حضور هر دو را در نوع مسؤولیت ها پذیرفته است

, بلکه خود مشوق آن می باشد گرچه واقعیت های متفاوت موجب تفاوت در مسؤولیت ها نیز می باشد و این گونه حقایق نیز از دیدگاه واقع گرای قرآن دور نبوده است همان فاصله و دوری که فرهنگ غرب ,و باورهای دانش امروز آن را پدید آورده و خود نیز در پی آمدهای آن سخت گرفتار شده است . قرآن در عین پذیرفتن زنان در عرصه های فرهنگی ,اجتماعی ,سیاسی ,از یک نکته اساسی غافل نبوده است و آن ارج نهادن به حرمت و کرامت زن است اگر حضور زن رادر جامعه تشویق می کند, به نوعی برنامه تنظیم می نماید که حضور زنان در این عرصه ناسازگار با کرامت و عفت آنان و نیز جامعه نباشد کدام انسان آگاه است که نپذیر حضورخانم ها در مجامع عمومی همراه با خطرها می باشد کدام جامعه واقع بین است که این نکته را واقف نباشد, که اختلاط زن و مرد در عرصه های گوناگون پی آمدهای نا هنجاردارد مگر بسیاری از ناهنجاری های کنونی جامعه بازتاب حضور بی بند باری زنان درجامعه نمی باشد؟

. قرآن زنان را محصور در چهار دیوار خانه نمی کند, به آنان اجازه حضور در تمام عرصه ها را می دهد لیکن با حفظ حرمت و کرامت آنان زن نباید کرامتش دست آویزقانون تساوی ,و یا عرصه های تبلیغاتی قرار گیرد در برخوردها و محاوره زن و مرد بایدادب و محجوب بودن هر دو طرف توجه شود و چون زن همانند جواهر و مرواریدنحیف است , باید برای ایجاد مصونیت در آن , بیش از مرد مستور و محجوب باشد درمعاشرت محجوب

در محاوره مؤدبانه و عفیف در عرصه های گوناگون عمومی هم ازحضور بی جا و غیر ضروری و در دست و پا قرار گرفتن زنان پرهیز می دارد به همین لحاظ خطاب به آنها را مؤدبانه انجام می دهد اگر در بسیاری از پیام های مشترک زن ومرد خطاب به مرد است برای تحقیر زنان نیست , برای حفظ حرمت آنان است که مودبانه , محجوب و مستور با آنها سخن گفته باشد و این فرهنگ عمومی انسان های نیزمی باشد صرف نظر از شعارهای فریبا و دروغین که فرهنگ غرب در اذهان ایجاد کرده است , فرهنگ اصیل جوامع انسانی در محاورات و معاشرت عمومی این گونه محورهارعایت می کنند و در محاوره و گفتگو مرد با زن ,زن را پیش پا قرار نمی دهد,تلاش برمستور بودن زن و خطاب به صورت کنایه و اکتفا به حد اقل از نیاز می باشد. قرآن تابع معیارهای مردم نیست , قرآن معلم جامعه است قرآن طراح جامعه متمدن و رشید و بالنده است از رسوم آداب مردم رنگ و خو نمی گیرد در محاورات ومعاشرت های عمومی نیز پیام رسانی می کند, که برای پرهیز از ناهنجاری ها و برای هموار نمودن رشد و تعالی جامعه , باید نکات این چنینی را در نظر گرفت این ادب سخن گفتن و معاشرت با زن ومرد است که مستور, محجوب ومؤدب بدون هر گونه تلطیف صدا و عشوه گری و حتی المقدر با خطاب غیر مستقیم باید انجام گیرد بدین سبب نوع خطاب های عمومی قرآن به زنان غیر مستقیم می باشد که این نکته بر خواسته از