پژوهشی در علوم قرآن صفحه 86

! روایات رسیده ازرسول اللّه (ص ) و ائمه اطهار (ع ) اگر سند هم داشته باشند, درحد خبر واحد بیش نیستندخبر متواتر در تفسیر قرآن در موارد اندک مانند آیات محوری ولایت و رهبری مانندداستان غدیر یا حدیث ثقلین ,وجود دارد واین گروه از مفسران هم در کتاب های خودروایات آحاد را نقل نموده اند. افزون بر این , اگر تفسیر قرآن با تدبر و بر اساس اصول و روش محاوره قرآن یعنی زبان قرآن باشد چرا یقین آور نباشد؟

بسیاری از برداشت های اعتقادی , یقینی می باشد ولو

روایتی هم آن را دلالت نکند و آیه هاو راوایاتی که اشاره شد که ازپیروی ظن و گمان یا اعتماد به عقل پرهیز می دهند, آن روش های ظنی است که از اصول محاوره وبرهان فاصله گرفته و موجب یقین نمی شود و یا اعتماد به عقل و فهم ازراه های غیر صحیح که مورد تایید زبان قرآن نیست می باشد نه با تدبر و تفکر در فهم قرآن با اسلوب صحیح که خود قرآن دستور می دهد و نیز روایات تفسیر به رای متوجه تفسیر قرآن باروش محاوره ای قرآن و تدبر در آن را شامل نیست این روایات پرهیز ازتحمیل پیش فرض ها به قرآن است , که شرح آن خواهد آمد و تفسییر قرآن با قرآن وتدبر در آن نه تنها جدایی قرآن از عترت نیست , بلکه سیره عترت است و قرآن و عترت هردو مشوق آن هستند.

پی آمد این روش:در هر صورت این روش در تفسیر, روش پسندیده نمی باشد, زیرا فرجام آن جمودبر روایات است که هم قرآن وهم روایات از آن پرهیز می دهند قرآن و عترت جامعه رارشید و بالنده پرورش می دهند, که باید برای درک و فهمیدن قرآن استعدادهای فطری ودفینه های عقول را به کار گیرند و با روش صحیح همواره در قرآن تدبیر نمایند امابازدهی این روش خمودی و رکود است اصولا این روش تفسیر قرآن نیست , زیرا نقل روایات در ذیل آیات تا تحلیل و بیان در کنار آن نباشد جمع آوری روایات در ذیل آیات می باشد نه تفسیر آیات پیروان این روش را اخباریون بزرگوار تشکیل می دهند,که هم

در بین شیعه و هم اهل سنت وجود دارند, که به برخی از آنها اشاره می شود (البته تمام مؤلفان تفسیرهای روایی اخباری به معنای اصطلاحی نیستند ) در بین شیعه تفسیرعلی بن ابراهیم قمی (درگذشت 307) تفسیر عیاشی سمرقندی و نیز تفسیر ابوالقاسم فرات بن ابراهیم بن فرات کوفی معاصر کلینی (قدس سره )را می توان نام برد. از بین پسینیان تفسیر برهان سید هاشم بن سلیمان الحسینی بحرانی (درگذشت 1107)و نور الثقلین عبد العلی بن جمعه حویزی (درگذشت 1112)می توان نام برد ((575)) اما تفسیر صافی مرحوم فیض کاشانی که فردی متکلم , فیلسوف , عارف و فقیه می باشد (1091 1007) چون در ضمن نقل روایات تبین و تحلیل و اظهار نظر داردنمی توان گفت فقط تفسیر روایی است از بین اهل سنت تفاسیر زیر را می اتوان نام برد: ((جامع البیان فی تفسیر القرآن )) ابو جعفر محمد بن جریر طبری شافعی (310 224),((بحر العلوم ))ابولیث نصر بن محمد بن ابراهیم سمرقندی (375310), ((معالم التزیل ))ابو محمد حسین بن مسعود بغوی (درگذشت 510) ((البحر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز ))ابو محمد عبد الحق بن غالب (درگذشت 546) ((زاد المسیر ))جمال الدین عبدالرحمن (597 510), (( تفسیر القرآن العظیم )) اسماعیل بن کثیر القرشی (774 701),(( الجواهر الحسان فی تفسیر القرآن )) ابو زید بن عبد الرحمن بن محمد بن مخلوف ثعالبی ( 875 786)((576)) و برترین اثر اهل سنت در این راستا ((در المنثور)) سیوطی (درگذشت 911) می باشد.

ب : بی نیازی از روایات

در مقابل تفریط که در روش اول مشاهده می شود, افراط روش دوم است که براین باور است

که در تفسیر قرآن هیچ گونه نیازی به غیر قرآن وجود ندارد,بلکه برای فهمیدن مفاهیم قرآن باید به خود آیات قرآن مراجعه نمود قرآن کتابی است که درتبیین آن در هیچ زمینه ای نیاز به روایات یا غیر روایات نمی باشد حتی در آیات الاحکام قرآن هم باید به خود قرآن اکتفا نمود فرضا در مورد زکات قرآن اصل لزوم پرداخت آن را بیان می کند مقدار زکات به امت واگذار شده است این روش که تفسیرمانند ((الهدایه والفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن )) ((577)) مشاهده می شود,کژ راهه ای بیش نیست , مشابه همان سخنی است در صدر اسلام گفته شد که ((کفینا کتاب اللّه )) وچون در مورد نیاز به روایات در بخش بعدی سخن گفته شده است ,تکرار نمی شود.

ج : عرفانی و باطنی

روش دیگری که در تفسیر مشاهده می شود, روش اهل عرفان است ,که براین باورندکه تمام انسان ها درمعرض فیض الهی هستند و همه می توانند الهامات و مکاشفات باطنی داشته باشند فیض بشارت الهی محدود به هیچ فردی نیست و این خود مرتبه ای ازمراتب نبوت است که در همگان وجود دارد ((578)) از طرف , دیگر قرآن مشتمل برنکات دقیق ولطیف و مشتمل بر کنایه و اشاره است , لذا در درست آوردن مقاصد قرآن نمی توان در قید و بند الفاظ بود بلکه باید خود را از این قیدها رهانید و بر اساس الهام واشارات تفسیر نمود تفاسیر باطنی گرچه در یک سطح نیستند, برخی خود را به ظواهرالفاظ نیز متعبد می دانند برخی از این نوع تفاسیر عبارتند از : ((لطایف الاشارات ))ابوالقاسم عبد الکریم