سلمان فارسی صفحه 66

بزودی در سخن از روی آوردن ((موالی ))به علوم و فراگرفتن آنها شواهد بیشتری را که بر اعمال سیاست تبعیض نژادی دلالت دارند خواهد آمد . به علاوه آنچه که در گفتگو از سیاست خلیفه دوم در این زمینه ذکر خواهیم کرد . باقی می ماند این که اشاره کنیم به این گماردن موالی - و نه عرب - به امر دفاتر محاسباتی و دیوانهای حکومتی توسط بنی امیه با سیاست تبعیض نژادی آنها منافات ندارد ، چرا که ناگزیر و ناچار بودند چنین کنند ؛ زیرا عربها نمی توانستند بنویسند و حساب کنند .

در عصر عباسیان

در روزگار عباسیان تحولاتی سیاسی ، که در پیدایش و جهت دادن به آنها غیر عرب نقش اساسی داشتند ، در ظهور تعصبات قومی و نژادی که گهگاه و به درجات مختلف - از نظر شدت و ضعف - پدید می آمدند تاءثیر روشنی داشته اند . و همزمان با این تحولات برای غیر عرب فرصت و مجال اظهار نظر آزادانه پیرامون مساءله تبعیض نژادی و دفاع از اصل برابری بین مردم فراهم شده بود . اما تبعیض قومی و دیدگاه نژادی در بسیاری از مواضع و مواقع همچنان نقش خود را ایفا می کرد و در بسیاری از تحولات و رویدادها تاءثیر داشت . ما نمی خواهیم تمام کلام را در این باره بیاوریم فقط می خواهیم به یک یا دو مورد که این موضوع به طور واضح و روشنتر آن پیداست

اشاره کنیم و کنکاش همه جانبه را به علاقمندان به این امر واگذار کنیم . پس می گوییم : گذشته از فتنه ها و انقلابات نژادی بسیار زیادی که در این جا و آن جای سرزمین اسلامی به وقوع پیوست می بینیم :

1 - به نظر می رسد سیاست متهم ساختن به کفر و زندقه و در پی آن لزوم قتل ، از عهد بنی امیه آغاز شده و سپس عباسیان به نحو فعالتر و جدی تر آن را پی گیری کرده بنیاد گذاردند . این سیاست ، روش موفقی بوده برای انتقام از دشمنان بدون بر انگیختن هر گونه پیامد منفی علنی حتی این روش ، از این جهت که هیاءت حاکمه را علاقمند به شریعت و در اندیشه امر دین و در پوشش پرهیزگاری و خداپروایی جلوه می داد دارای جنبه مثبت نیز بوده .

در درجه نخست ((موالی ))خصوصا روشنفکران و آگاهان ایشان ، طعمه این سیاست بودند . در برخی از نصوص تاریخی آمده است : هدف اصلی و اساسی ، موالی - و شیعه - بوده اند . جاحظ می گوید : عموم کسانی که به اسلام شک کردند غیر عرب بودند چون نخست ((شعوبیه ))به تردید دامن زدند و به جدال و کشمکش و در نتیجه جنگ و درگیری پرداختند بخاطر این که چیزی مورد بغض قرار گیرد اهل آن نیز مبغوض گردند(205)

(یعنی چون شعوبیه از اسلام بغض داشتند عرب را مبغوض داشتند) .

و بعضی ادعا کرده اند که : بیشتر زندیقان از موالی بوده اند و از عرب فقط چهار تن - نه یک تن بیشتر

- به زندقه متصف گردیده اند . (206)

2 - مورخان آورده اند : خلیفه ((راضی ))از دست هیچ سیاهپوستی چیزی نمی گرفت . (207)