سلمان فارسی صفحه 69

و از او روایت

شده که چون حاکم گشت گفت : ((در حالی که خدای عزوجل گشایش فرموده و سرزمین عجمها را مسخر ما نموده برای عرب زشت است که یکدیگر را مالک شوند)) . و در مورد مقدار مالی که برای آزاد کردن زنان عرب اسیر شده در جاهلیت و پس از اسلام - جز کنیزهایی که برای مالک خود بچه زاییده اند پرداخت شود نظر خواهی کرد . . . (218) و اسیران زمان جاهلیت و کنیززادگان از آنها را آزاد کرده به قبایلشان بازگردانید بر این اساس که به کسانی که در حال مالکیت آن اسیران ، اسلام آورده اند . فدیه ای بپردازند - ناقل گوید : این راءی او مشهور است . (219) چنانکه دستور داد اسیران ((آل منذر ))(ملوک حیره در نزدیکی کوفه ) بر این اساس که جزء سواد عراق (بین بصره و کوفه و حوالی آن دو شهر) و نتیجتا عرب حساب می شوند و عرب به اسارت گرفته نمی شود ، آزاد شوند و اموالشان مسترد گردد . (220)

و اسرای میسان (ناحیه ای بین بصره و واسط) را علی رغم این که برخی از آنها مدتی کنیزان خود را وطی کرده بودند بدون این که دانسته شود از آنها آبستن شده اند یا نه بازگردانید . (221)

و چون کارگزاران خود را به محل ماءموریت گسیل می داشت بر آنها شرط می کرد که : ((عرب را نزنید تا خوارشان کنید و در جنگ زیاد نگذاریدشان تا فتنه بر پا شود و کسی را بر آنها مستولی (آقابالاسر) نکنید تا محرومشان کنید)) . (222)

و چنانکه از نصارای ((بنی تغلب ))(به عنوان

جزیه ، مالیات مخصوص اهل کتاب ) عشر (یک درهم ) می گرفت و از مسیحیان عرب نصف عشر دریافت می کرد . (223) و شاید این سیاست و خط مشی عمر ، بعضی را بر آن داشته که سخنان را که مضمون آن امر به دوست داشتن عرب و پرهیز از دشمنی با آنهاست (224) ساخته و - به رسول الله - صلی الله علیه و آله - نسبت دهند . و بعضی از آنها ادعا کنند که پیامبر - صلی الله علیه و آله - شخص سلمان را از کینه داشتن نسبت به عرب نهی نمود . (225) و شاید این خط مشی عمر در مورد عرب موجب این بوده که او از جانب آنها احساس امنیت کند تا جایی که بگوید : ((خاطر جمع بودم که هرگز عرب مرا نمی کشد))(226)و در تعبیری دیگر : ((عرب مرا نخواهد کشت )) . (227)

جنبه دوم : ستم به غیر عرب

اما نظر عمر و سیاستهای او در مورد غیر عرب علی رغم این که او خود گفته است : ((من دادگری را از پادشاه ایران (انوشیروان ) و شنیدن فروتنی و شیوه رفتار او فرا گرفته ام ))(228) و عدالت را از هیچ شخصیتی عربی حتی از پیامبر بزرگ - صلی الله علیه و آله - فرا نگرفته بود . گو این که آن دادگری ادعا شده ای که عمر فرا گرفته و فروتنی و تواضع که به شاه ایران نسبت داده در رفتار و کردار شاه ایران دیده نمی شود جز این که چند تظاهر فریبنده که در ورای آنها ستم ، فساد و بیرحمی بسیار نهفته بود از

او حکایت شده است .

علی رغم این سخن خود عمر ، می بینیم سیاست و خط مشی او در مورد عرب بیرحمانه و ستمگرانه بوده و نشانی از عدالت و انصاف در آن نبوده است ؛ سیاستی که پس از عمر ، امویان آن را دقیقا به اجرا درآوردند و تا قرنها آثار و نتایج آن استمرار یافت و حتی - به طوری که اشاره کردیم - تا امروز به اشکال مختلف آن آثار و نتایج دیده می شود .