سلمان فارسی صفحه 82

بعلاوه این سیاست آثاری دیگر ، با طبیعت و ماهیتی متمایز ، بر دسته ای سوم داشته . بر کسانی که با این سیاست مقابله کردند و با قدرت و صلابت ، آن را رد کرده محکوم ساختند . یعنی امیرالمؤ منین علی - علیه السلام - و خاندان پاک نهاد او - صلوات الله علیهم اجمعین - و در پی ایشان شیعیان نکوکردار آنها که خط مشی آن حضرات را پی گرفتند و راه ایشان را که همان راه اسلام و ایمان بود پیمودند .

آثار سیاست عمر بر عرب

راجع به آثاری که این سیاست بر عرب که بطور کلی نخستین بهره مندان از این سیاست بودند گذاشت به اختصار گوئیم :

در نتیجه این سیاست ، عرب به بسیاری دست یافت و در هر زمینه ای تقدم و رجحان یافت و هر منبع خیر ، منفعت و پیشرفتی را به خود اختصاص داد ؛ عربی که تا دیروز خواب این را نمی دید که حتی مالک امر خود شود و زمام امر خویشتن را به دست گیرد . و زندگی به

تمام معنا مشقت باری را می گذراند و از عقده حقارت و عقب ماندگی رنج می برد و با ملتها اطراف خود از موضع ناتوانی و نیازمندی و بی چیزی رفتار می کرد . این مردم چون وضعیت ذلت بار خود را با ملک کسروی (فارس ) و جلال و جبروت قیصری (روم ) مقایسه می کردند فاصله بسیار و فرق بزرگی می دیدند . ثری (خاک ) کجا و ثریا کجا ؟ قتاده گفته است :

((این شاخه از عرب خوارترین ، سخت معیشت ترین ، گمراه ترین ، برهنه ترین و گرسنه ترین مردم بودند گرد آمده بودند بر سنگی (سرزمینی بی آب و علف ) در میان دو شیر ؛ فارس و روم ، نه به خدا قسم در آن روز در سرزمینشان چیزی نبود که بدان حسد ورزند . هر کس از آنها می زیست با شقاوت و بدبختی می زیست و هر که می مرد در آتش فرو می افتاد خورده می شدند و نمی خوردند ، به خدا سوگند در آن روز جمعیتی بی بهره تر و پست تر از آنها نمی شناسیم ، تا این که خداوند عزوجل اسلام را آورد و کتاب خود را در میان شما نهاد و بدان وسیله شما را به ((دارالجهاد))(سرزمین کفار) درآورد و روزی آن جا را برای شما قرار داد و شما را حاکم بر مردم گردانید )) . (296)

امیرالمؤ منین - علیه السلام - در این باره سخنانی دارد که حال و وضع عرب را پیش از اسلام بیان می کند از جمله این که : ((بر بدترین

دین بودید و در بدترین خانه و مسکن در میان سنگ سخت و مارهایی ناشنوا ، آب آلوده می نوشیدید و غذای ناگوار می خوردید . . . ))(297) . به سخنان آن حضرت در این باره و نیز سخن ((مغیره بن شعبه ))در این زمینه مراجعه شود . (298)

در چنین حال و وضعی برای آنها امکان نداشت که حتی پندار رهایی خود را از آن وضعیت نکبت بار به مخیله راه دهند چه رسد به این که به چیرگی بر امپراطور ایران بیندیشند و یک روز خود را سروران عالم و حاکمان مسلط ببینند .

از این گذشته اکثریت قاطع این مردم در زمان پیدایش چنین تحول عظیمی در متن زندگیشان ، همچنان در سایه مفاهیم و ارزشهای زمان جاهلیت زندگی می کردند و از ضوابط و ملاکهای قبیله ای و قومی پیروی می نمودند و بر اساس تعصبات و تمایلات و مصالح شخصی موضع می گرفتند . آنها آمادگی نداشتند یا - به تعبیر دیگر - بر خود هموار نکرده بودند که سنت و روش پیشین خود دست برداشته در سایه مفاهیم اسلام و تعالیم آن زندگی کنند آنها خود را با ارزشها و الگوهای اسلام وفق نداده بودند و زندگی اسلامی را جز در محدوده شعار و هیجان عاطفی بدون این که در اندیشه آنها اصطکاک و برخوردی کند تجربه نکرده بودند .