- [تقديم] 1
- مقدمه 2
- فصل اول وحي و رسالت نبوي 7
- اشاره 7
- وحي در قرآن و منابع اسلامي 8
- سخن آغاز 8
- مقدمه: 8
- وحي از نظر لغوي و اصطلاحي 10
- 1- معاني وحي 11
- اشاره 11
- وحي در قرآن 11
- 2- سابقه وحي 14
- 3- عامل يا عوامل وحي 15
- 4- رابطه پيامبر (ص) با وحي 17
- اشاره 19
- الف- نظريه منشأ نفسي وحي 19
- ماهيت وحي 19
- ب- نظريه منشأ قدسي وحي 20
- اشاره 20
- نقد و بررسي نظريه منشا نفساني وحي 21
- تفاوتهاي وحي و الهامات بشري 23
- بحثي درباره نخستين نزول وحي بر پيامبر (ص) در روايات اهل سنت 24
- اشاره 24
- الف- بررسي سند روايات 25
- ب- بررسي متن و محتوي روايات 26
- قضاوت قرآن درباره روايات اهل سنت درباره بعثت 27
- بررسي بعثت پيامبر (ص) و نخستين نزول در روايات شيعه 29
- پرسش براي پژوهش 33
- اشاره 34
- فصل دوم نشاني از قرآن 34
- 1- نام و عنوان كتاب الهي 35
- مقدمه 35
- ديدار كوتاه با كتاب الهي 35
- اشاره 36
- الف- نزول قرآن به عنوان معجزه پيامبر اسلام (ص) 36
- 2- اهداف نزول قرآن 36
- ب- نزول قرآن به عنوان وسيله هدايت انسان 38
- 3- تفاوت قرآن با معجزات ديگر 39
- 4- خصوصيّات قرآن از نظر دوره نزول 39
- الف- بررسي سوره در قرآن 41
- 5- اجزا و تقسيمات قرآن 41
- اشاره 41
- ب- بررسي آيه در قرآن 43
- 6- ضوابط و خصوصيّات سورههاي مكّي و مدني 44
- اشاره 45
- 7- آشنايي با برخي اصطلاحات علوم قرآني الف- محكم و متشابه در قرآن 45
- ب- ناسخ و منسوخ در قرآن 46
- ج- عام و خاص در قرآن 47
- د- سبب نزول در قرآن 47
- ه- تنزيل، تفسير و تأويل 48
- پرسش براي پژوهش 50
- اشاره 51
- فصل سوم نشانه روشن 51
- الف- كلياتي در باب اعجاز 52
- مقدمه 52
- بحثي در اعجاز قرآن 52
- اشاره 52
- تعريف معجزه 53
- اشاره 53
- 2- معجزه جهت اثبات ادّعاي پيامبر عرضه ميگردد. 53
- 1- معجزه امري خارق العاده است. 53
- 3- معجزه تعليم و تعلّمي نيست. 54
- 5- معجزه از هر مبارزه و رقابتي سالم بيرون ميآيد. 54
- 4- معجزه با تحدّي همراه است. 54
- معجزات ابتدايي و اقتراحي 55
- بررسي يك معجزه در قرآن 56
- بياني در اثبات اعجاز قرآن 58
- اشاره 58
- اشاره 58
- ب- بررسي اعجاز قرآن مقدمه: اعجاز قرآن در يك نگاه 58
- 1- قرآن كتابي خارق العاده است. 59
- 2- قرآن جهت صدق ادّعاي پيامبر (ص) عرضه گرديد. 60
- 3- معجزه قرآن حاصل تعليم و تعلّم نيست. 61
- 4- معجزه قرآن مقرون با تحدّي است. 62
- 5- قرآن از هر معارضهاي در امان است. 63
- پرسش براي پژوهش 65
- اشاره 66
- فصل چهارم بزرگترين نشانه 66
- بحثي در وجوه اعجاز قرآن 67
- 1- اعجاز قرآن از نظر فصاحت و بلاغت 67
- مقدمه 67
- 2- اعجاز قرآن از جهت شخص آورنده آن 72
- 3- اعجاز قرآن از نظر استواري بيان و نداشتن اختلاف 74
- 4- اعجاز قرآن از نظر هدايتگري و قانونگذاري 75
- اشاره 78
- 5- اعجاز قرآن از نظر اخبار و حوادث غيبي 78
- الف- ذكر حوادث و سرگذشتهاي پيشينيان 79
- ب- اخبار غيبي عصر نزول قرآن 80
- اشاره 80
- 1- گزارشي از گفتگوهاي سرّي مشركان قريش 81
- 2- گزارشي از بناي مسجد ضرار 82
- اشاره 83
- ج- ذكر پيشگوييهايي از حوادث آينده 83
- 2- پيشگويي پيروزي در جنگ بدر 84
- 1- پيشگويي پيروزي روم بر ايران 84
- 1- كيفيت پيدايش جهان و رمز حيات 85
- اشاره 85
- د- اسرار آفرينش در قرآن 85
- 2- گسترش وسعت جهان 86
- 3- پايان نظام هستي 86
- 4- حركت خورشيد و ماه، مدارات ستارگان 86
- 8- سقف محكم آسمان 87
- 7- نقش بادها در باروري گياهان 87
- 6- زوجيّت عمومي در نظام طبيعت 87
- 9- كمبود اكسيژن در ارتفاعات جو 87
- 5- ستونهاي نامريي جاذبه، اجل آفرينش 87
- 10- امكان نفوذ به طبقات و كرانههاي آسمان و زمين 88
- پرسش براي پژوهش 89
- فصل پنجم معارضهناپذيري قرآن (1) 90
- اشاره 90
- مقدمه 91
- بررسي معارضه با قرآن در دوران رسالت 91
- اشاره 92
- اقدامات معارضان قرآن در دوران رسالت 92
- 1- بررسي معارضه از نظر لغوي و اصطلاحي: 92
- آيا قرآن مورد معارضه قرار گرفته است؟ 93
- اشاره 93
- الف- نظر منكران قرآن در منتفي بودن اصل معارضه 94
- ب- نظر معتقدان به قرآن در مورد منتفي بودن اصل معارضه: 97
- نقد و بررسي نظريه صرفه، به عنوان علّت عدم معارضه با قرآن: 98
- موضع قرآن و شواهد تاريخي در طرح اصل معارضه 101
- اشاره 101
- 1- ادعا بر سحر بودن قرآن 102
- 3- ادعا بر افسانهاي بودن قرآن 103
- 2- ادّعا بر شعر بودن قرآن 103
- 4- ادعا بر قول كاهن بودن قرآن 104
- 5- ادعا بر همانند سازي براي قرآن 105
- 6- ادعا بر آسان بودن همانند سازي براي پيامبر (ص) 107
- 7- نسبت دادن جنون به پيامبر (ص) 109
- 8- ادّعاي نزول قرآن توسط شياطين 110
- 9- ادعا بر بشري بودن قرآن، به دليل نسخ و تبديل آيات 110
- جمعبندي تلاشهاي مخالفان 111
- پرسش براي پژوهش 113
- فصل ششم معارضه ناپذيري قرآن (2) 114
- اشاره 114
- الف- تأكيد قرآن بر نزول آن به عنوان معجزه 115
- عكس العمل قرآن در برابر شبهات مشركان 115
- بررسي موضوع قرآن در نقد معارضان 115
- مقدمه 115
- اشاره 115
- ب- رد شبهات مشركان در زمينه بشري جلوه دادن قرآن 117
- اشاره 122
- ج- اعلام تحدّي و دعوت از مخالفان جهت معارضه با قرآن 122
- 3/ 1- دعوت به آوردن مثل و مانندي براي قرآن 124
- 3/ 2- دعوت به آوردن ده سوره همانند سورههاي قرآن 125
- 3/ 3- دعوت به آوردن يك سوره 126
- بحثي در انجام يا عدم انجام معارضه در حيات رسول خدا (ص) 127
- پرسش براي پژوهش 130
- اشاره 131
- فصل هفتم آموزش قرآن در سيره رسول خدا (ص) 131
- اشاره 132
- قرائت قرآن و موضوعيت آن 132
- گزارشي از آموزش قرآن در سيره رسول خدا (ص) 132
- مقدمه 132
- الف- اسماع قرآن 134
- ب- اقراء قرآن 136
- هجرت به مدينه و آموزش قرآن 138
- دانش قرآني اساس تفاضل و برتري 140
- 1- اهتمام پيامبر (ص) به آموزش مفاهيم قرآن 143
- گزارشي از نحوه آموزش قرآن در عصر رسول خدا (ص) 143
- اشاره 143
- 2- ترغيب به قرائت دائمي و تحذير از فراموشي 145
- 3- ترغيب به اثرپذيري از قرائت قرآن 146
- 4- ارشاد درباره كيفيت ختم قرآن 149
- پرسش براي پژوهش 152
- اشاره 153
- فصل هشتم رويگرداني از تفسير در سده نخست و انگيزههاي آن 153
- تفسيرگريزي و تفسيرستيزي پس از رسول خدا (ص) 154
- مقدمه 154
- شواهد رويگرداني از تفسير در سده نخست 155
- توجيهات بزرگان اهل سنت در علل رويگرداني صحابه از تفسير 156
- اشاره 156
- نقد توجيهات ياد شده 158
- رويگرداني از تفسير يا جلوگيري شديد؟ 161
- پرسش براي پژوهش 169
- اشاره 170
- فصل نهم مقدمه بر تاريخ اختلاف قرائت قرآن 170
- موضوعيّت قرائت قرآن «1» 171
- قرائت قرآن و جلوههاي آن در گذر زمان 171
- مقدمه 171
- اشاره 171
- 1- بررسي اختلاف قرائت در عصر پيامبر (ص) 174
- 2- اختلاف قرائت در دوران صحابه 178
- اشاره 181
- 3- اختلاف قرائت پس از توحيد مصاحف 181
- الف- اختلاف مصاحف عثماني با يكديگر 182
- ب- تجريد رسم الخط مصاحف عثماني از نقطه و علائم املايي 184
- ج- اصلاح رسم الخط قرآن 186
- 4- اختلاف قرائت پس از اصلاح رسم الخط 186
- اختلاف قرائت و ظهور ابن مجاهد 190
- واكنشهاي مختلف در مقابل اقدام ابن مجاهد 191
- ظهور قراءات برتر در قراءات سبعه 195
- پرسش براي پژوهش 197
- اشاره 198
- فصل دهم نگرشي بر فهم تاريخي قرآن 198
- مقدمه 199
- فهم قرآن، عوامل و موانع 199
- اشاره 199
- آموزش قرآن در عصر رسول خدا (ص) «1» 199
- 1- اسماع قرآن كريم 200
- 2- اقراء قرآن 201
- 3- نظام امتيازي يا امتيازدهي با قرآن «2» 203
- شيوه تفسيرگويي در عصر رسول خدا (ص) 204
- اشاره 204
- 1- بيان مصاديق آيات در عمل 205
- 3- پاسخ به سؤالات قرآني صحابه 206
- 2- توضيحات شفاهي در تبيين آيات 206
- وارثان علوم نبوي 207
- شؤون اهل بيت (ع) 209
- وصيّت نانوشته 211
- الف- ممنوعيت نقل و نگارش حديث پيامبر (ص) 212
- اتفاقات فرهنگي پس از رسول خدا (ص) 212
- اشاره 212
- ب- رويگرداني و جلوگيري از تفسير قرآن «*» 214
- تفسيرگويي در عصر صحابه 216
- 1- نقد ملاك رأي و قياس 218
- اشاره 218
- عصر صادقين؛ بازگشت به كتاب و سنّت 218
- 2- انتقاد از فقهاء و مفسّران اهل سنّت 220
- الف- نهي از تندخواني و ختم سريع قرآن 221
- اشاره 221
- 3- جهتگيري صحيح نسبت به قرآن 221
- ب- دعوت به ريشهيابي مطالب در قرآن 222
- ج- توضيح و تبيين مقاصد قرآني 223
- د- روشنگري در زمينه تأويل قرآن 224
- حاصل و نتيجه كار صادقين (ع)؛ نگاهي به تفاسير روايي شيعه 226
- پرسش براي پژوهش 229
- فصل يازدهم قصه در قرآن، اهداف و ويژگيها 230
- اشاره 230
- مقدمه 231
- نگاهي به قصه، اهداف و ويژگيهاي آن در قرآن 231
- 1- معناي لغوي و اصطلاحي قصه در قرآن 232
- 2- موقعيت قصّه در قرآن 234
- الف- عبرت و هدايت 236
- 3- اهداف قصّه در قرآن 236
- اشاره 236
- ج- تقويت رسول خدا (ص) و مؤمنان 237
- ب- حصول ارزيابي و تفكّر 237
- د- بيان اعجاز غيبي قرآن 238
- ه- آشنايي با سنتهاي حاكم بر تاريخ 239
- 4/ 1- بعد پيام دهندگي 241
- اشاره 241
- 4- ويژگيهاي قصّههاي قرآني 241
- 4/ 2- واقعيتداري و برخورداري از حقيقت 242
- اشاره 242
- طرح يك سؤال 244
- 4/ 3- وجود بعد غيرمادي در داستانهاي قرآني 245
- اشاره 245
- الف) تجلي قضا و قدر در قصههاي قرآن 246
- ب) معجزات و امور خارق العاده 247
- اشاره 247
- فلسفه بعد غيرمادي در داستانهاي قرآني 249
- 4/ 4- دقايق هنري در داستانهاي قرآني 251
- اشاره 251
- 1- اجمال و گزينش در نقل حوادث 252
- الف) ويژگيهاي ظاهري داستانهاي قرآن 252
- اشاره 252
- 2- پراكندگي و تكرار در داستان 253
- 3- تقطيع و برش در داستان 254
- ب) تنوع روش نمايش در داستانهاي قرآن 254
- ج) تصويرسازي در داستانهاي قرآن 256
- د) شيوه پرداخت اجزاء و عناصر داستان در قرآن 257
- پرسش براي پژوهش 260
- فصل دوازدهم آسيبپذيري فرهنگي از نظر قرآن 261
- اشاره 261
- مقدمه 262
- بررسي عوامل آسيبپذيري فرهنگي در قرآن 262
- اشاره 265
- عوامل مؤثر در آسيبپذيري فرهنگي 265
- 1- تزلزل در مباني اعتقادي جامعه 265
- 2- تزلزل در مباني اخلاقي جامعه 267
- 3 و 4- خودباختگي انسان و گرايش به بيگانگان 270
- 5- حاكميت مستكبران و مترفان بر جامعه 274
- 6- بياعتنايي به حدود و مقررات الهي 277
- 7 و 8- غافل شدن از ظرفيت و قواي وجودي، جانبداري از سنتهاي جاهلي 279
- 9- طرح و وسوسههاي شيطان 281
- جمعبندي و نتيجهگيري 283
- پرسش براي پژوهش 286
- فصل سيزدهم قرآن و اهل بيت (ع) 287
- اشاره 287
- بررسي جايگاه اهل بيت عليهم السلام در قرآن 288
- مقدمه 288
- زمينه تاريخي سؤال درباره امامان (ع) 288
- سخني در طبيعت اجمالي قرآن 290
- زمينههاي اجتماعي و سياسي در قرآن 291
- جايگاه سبب نزول در فهم آيات تاريخي 292
- اشاره 294
- شخصيت اهل بيت عليهم السلام در قرآن 294
- 1- فداكاري بزرگ در آستانه هجرت 296
- 2- اهل بيت رسول خدا (ص) در روز مباهله 297
- 3- صاحبان فرمان از نظر قرآن 299
- 4- كمال دين در پرتو ولايت 301
- 5- ولي و سرپرست مؤمنان 303
- 6- ابلاغ آخرين فرمان، تكميل رسالت 305
- 7- منادي برائت از مشركان 309
- 8- پيشتاز صحنه ايمان و جهاد 311
- 9- تعيين وصي در نخستين دعوت 312
- 10- اهل بيت پيامبر (ص) در كتاب خدا 314
- 11- پاداش رسالت 315
- 12- فضيلت انحصاري در انفاق ويژه 317
- 13- شكوه ايثار 319
- 14- بهترين آفريدگان 321
- 15- كوثر رسالت، نسل پاينده 322
- پرسش براي پژوهش 324
- فصل چهاردهم غدير در آيينه قرآن و روايات 326
- اشاره 326
- غدير خم در نگاه تاريخنگاران و مفسّران 327
- زمينههاي تاريخي حادثه غدير 327
- مقدمه 327
- خطبه پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم در غدير خم: 330
- بررسيهايي درباره حادثه غدير خم 333
- 1- جايگاه واقعه غدير در منابع اسلامي 333
- 2- بازتاب واقعه غدير در تفاسير قرآن 334
- اشاره 334
- الف- تفاسير شيعه 334
- نكات مهم و قابل توجّه در تفسير آيه تبليغ 336
- ب- تفاسير اهل سنّت 338
- 1- بررسي فرض نخست- نزول آيه در مكّه 340
- نقد و بررسي عقايد مفسّران اهل سنّت درباره آيه تبليغ 340
- 2- بررسي فرض دوّم- نزول آيه درباره اهل كتاب 343
- 3- تحقيقي درباره شأن نزول آيه تبليغ 345
- 4- بررسي چند مسأله پيرامون آيه تبليغ 348
- الف- رابطه آيه تبليغ با آيات قبل و بعد آن چيست؟ 348
- ب- چرا پيامبر صلّي اللّه عليه و اله و سلّم از اعلام ولايت علي عليه السّلام واهمه داشت؟ 350
- ج- در حديث غدير «مولي» به چه معني است؟ 354
- پرسش براي پژوهش 358
- آ- الف 359
- منابع 359
- ب- پ 360
- ت 360
- ج 361
- س- ش 362
- ح- خ 362
- د- ر 362
- ص 363
- ط- غ 363
- ك 364
- ل 364
- ف- ق 364
- م 365
- و- ي 366
- ن 366
- مقالات 367
- فهرست تفصيلي مطالب 368
خود، نقش خود ايفا كردهاند. «1» چنانكه بشارت حضرت عيسي (ع) به ظهور رسول خدا (ص) به صراحت ذكر شده است. «2» با اين قرائن آيا ممكن است كه رسول خدا (ص) قبل از بعثت، نسبت به وضعيت خود ناآشنا بوده و پس از برانگيخته شدن دچار اضطراب و ترديد شود؟ آن هم در شرايطي كه خداوند به هنگام بعثت حضرت موسي (ع) با اعلام: «يا مُوسي لا تَخَفْ إِنِّي لا يَخافُ لَدَيَّ الْمُرْسَلُونَ» «3» هرگونه خوف و ترسي را از وي زايل ساخت. علامه مجلسي در مقايسهاي كه بين شخصيت رسول خدا (ص) با حضرت عيسي (ع) به عمل آورده، مينويسد: «اخبار فراواني وجود دارد كه از آنها اين نكته به دست ميآيد كه خداوند به هيچ يك از پيامبران كرامت، فضيلت و معجزهاي عطا نكرد مگر آنكه نظير آن را به رسول خدا (ص) نيز مرحمت فرمود. پس چگونه جايز است كه حضرت عيسي در گهواره به نبوت رسيده باشد. اما پيامبر (ص) تا سن چهل سالگي پيامبر نباشد؟» «4»
علامه طباطبايي در نقدي كه بر روايت بعثت وارد كرده است مينويسد: «طبق اين روايات پايه تشخيص نبوت رسول خدا (ص) گواهي يك راهب نصراني- ورقه بن نوفل- است. اما اين مطلب چگونه قابل قبول است، حال آنكه خداوند درباره پيامبر فرموده است: «قُلْ إِنِّي عَلي بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّي» «5» يعني: بگو من از جانب پروردگار دليل آشكاري [همراه] دارم. آيا در سخنان ورقه چه حجّت روشني بود كه پيامبر (ص) براي آرامش خاطر به آن محتاج باشد؟
و باز در قرآن آمده است كه: «قُلْ هذِهِ سَبِيلِي أَدْعُوا إِلَي اللَّهِ عَلي بَصِيرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِي» «6» از اين آيه بصيرتي خدادادي براي رسول خدا (ص) و پيروان او معلوم
______________________________
(1)- قال علي (ع): «ما بعث اللّه من الانبياء الا اخذ عليه الميثاق لئن بعث اللّه محمدا و هو حي ليومننّ به و لينصرنّه و امره ان ياخذ الميثاق علي امته لئن بعث محمد و هم احياء ليومنن به و لينصرنّه» بنگريد به تفسير ابن كثير، 1/ 386
(2)- الصف، 6
(3)- النّمل، 10
(4)- بحار الانوار، 18/ 279
(5)- الانعام، 57
(6)- يوسف، 108