مباحثی در تاریخ و علوم قرآنی صفحه 296

1- فداكاري بزرگ در آستانه هجرت‌

«وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ.» «1» يعني: و از مردمان كسي هست كه جان خود را در طلب خوشنودي خدا مي‌فروشد و خداوند به بندگان مهربان است. اين آيه به مناسبت حادثه ليلة المبيت نازل گرديد. ليلة المبيت شبي است كه در آن علي (ع) در بستر پيامبر (ص) آرميد تا آن حضرت با آرامش خاطر از مكه به مدينه هجرت كند. مفسّران شيعه با استناد به روايات منقول از ائمه و يا اظهارات پاره‌اي از صحابه نزول آيه فوق را درباره علي (ع) مسلّم مي‌دانند. به عنوان مثال عيّاشي به نقل از جابر و او از امام باقر (ع) آورده است كه: آيه «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ»، درباره علي بن ابي طالب نازل گرديد. و آنگاه كه كفار قريش درصدد دستيابي به پيامبر (ص) و كشتن او بودند، علي (ع) در بستر پيامبر (ص) خوابيد و بدين وسيله جان خود را تقديم به خدا و رسول او نمود. «2»

طبرسي به نقل از ابن عباس نوشته است: «اين آيه پس از خروج پيامبر (ص) از مكه به مدينه و خوابيدن علي (ع) در بستر آن حضرت، در بين مكه و مدينه نازل گرديد.» «3»

از دانشمندان اهل سنت نيز بسياري نزول آيه ليلة المبيت را در شأن علي (ع) تأييد كرده‌اند. از جمله ابن ابي الحديد از قول ابو جعفر اسكافي- از علماي قرن سوّم- نوشته است: «همه مفسران روايت كرده‌اند كه آيه: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي ...» به مناسبت خوابيدن علي (ع) به جاي پيامبر (ص) در ليلة المبيت، نازل شده است.» «4»

اسكافي همچنين معتقد است كه: «آيه ليلة المبيت تناسب خاصي با آيه سي‌ام سوره انفال دارد كه در آن خداوند مي‌فرمايد: «وَ إِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِيُثْبِتُوكَ أَوْ يَقْتُلُوكَ

______________________________
(1)- البقره، 207
(2)- تفسير عياشي، 1/ 120؛ و نيز بنگريد به تفسير صافي، 1/ 241؛ نور الثقلين، 1/ 204؛ و بحارالانوار، 36/ 40 الي 50
(3)- مجمع البيان، 1/ 535
(4)- شرح نهج البلاغه، 13/ 262؛ و نيز بنگريد به مفاتيح الغيب، 5/ 235؛ روح المعاني، 2/ 97