سیری در علوم قرآن صفحه 308

موسي بيهوش افتاد و چون به هوش آمد، گفت: منزهي خدايا به سوي تو توبه كردم و من از نخستين مؤمنان هستم.

استغفار:

اين واژه از ماده غفران است كه در لغت به معناي پوشانيدن و ستر كردن آمده و با معناي اصطلاحي آن‌كه همان آمرزيدن است، تناسب روشني دارد. در واقع خداوند با آمرزيدن گناه كسي بر روي عمل زشت او پرده مي‌كشد استغفار به معناي درخواست و عفو و طلب آمرزش است.

درست است كه دو واژه توبه و استغفار در نهايت به يك مفهوم بازگشت مي‌كنند اما از ظاهر آيات و روايات چنين استفاده مي‌شود كه اين دو باهم فرق دارند.

در قرآن كريم در چند آيه توبه و استغفار به گونه‌اي در كنار هم ذكر شده كه دلالت بر دوگانگي مفهوم آنها دارد:

وَ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ إِنَّ رَبِّي رَحِيمٌ وَدُودٌ «1»

و به پروردگارتان استغفار كنيد سپس به او توبه نمائيد همانا پروردگار بخشنده و دوستدار است.

شبيه اين تعبير كه ميان استغفار و توبه با لفظ ثم فاصله انداخته در چهار مورد از قرآن آمده كه دلالت بر تفاوت ميان اين دو مفهوم دارد همچنين در حديث مشهوري كه لشكريان عقل و جهل را مي‌شمارد، توبه كه ضد آن اصرار است و استغفار كه ضد آن اغترار است به عنوان دو مفهوم جداگانه به حساب آمده است «2».

ميان توبه و استغفار تفاوتهائي چند وجود دارد كه از جمله آنها مي‌توان تفاوتهاي زير را ياد كرد:

______________________________
(1)- سوره هود، آيه 90.
(2)- اصول كافي، ج 1 ص 12.