- پیشگفتار 1
- جایگاه نهج البلاغه 1
- اسناد و مدارک نهج البلاغه 3
- شرح نهج البلاغه 7
- تشابه نهج البلاغه با قرآن 7
- سال علی بن ابیطالب علیه السلام 7
- روش این نوشتار 8
- اشاره 10
- فصل اوّل:خرد و خردمندی از دیدگاه نهج البلاغه 10
- جایگاه و ارزش خرد 11
- اسلام آیین خرد 12
- خرد و زنان 14
- خرد و رسالت انبیاء 18
- خردمندی و رازداری 19
- خردمندی و چگونگی برخورد با اخبار و شنیده ها 20
- خردمندی و گزیده گویی 22
- ویژگی عاقل 24
- خردمندی و دوستی با دیگران 25
- آفات خردمندی 26
- نعمت خرد 45
- خردمندی و آینده نگری 47
- خردمندی و تقوا از شرایط رهبری 48
- خردمندی و خداشناسی 50
- خردمندی و مشورت 52
- خردمندی و عبرت پذیری 54
- خردمندی و دنیاگریزی 56
- خردمندی و فهم دین 58
- خرد نجات بخش انسان است 60
- خردمندی و اطاعت از رهبری شایسته 61
- رفتار هر کس نشانه مقدار خردمندی اوست 64
- خرد و بار امانت انسان 66
- خردمندی و نهی از منکر 69
- خرد و تفاوت انسانها 70
- خرد و فرشتگان 72
- خردمندی و بهره گیری از منابع طبیعی 74
- خردمندی و تلاش برای دنیا و آخرت 75
- خردمندی و پرهیز از نابخردان 77
- خردمندی، تقوا و روشن بینی 78
- صداقت خرد (برتری خرد بر حس) 81
- خردمندی و عبرت پذیری از مرگ و مردگان 82
- خردمندی و تجربه 86
- خردمندی و پذیرش سخن اهل بیت علیهم السلام 87
- خردمندی و پرهیز از تفرقه 89
- خردمندی و الگو پذیری (اسوه حسنه) 91
- خرد و آزمایش مخلوقات 92
- خردمندی و خویشتن داری 94
- خرد مخاطب خداوند 95
- خردمندی و پرهیز از جنگ و خون ریزی 96
- خرد و ارزیابی کارهای خویش 99
- خردمندی و ادب 101
- خرد و راه رشد 101
- خرد و پرهیز از تعصب 103
- ناتوانی عقل در شناخت کامل خداوند 104
- فصل دوم:کارکردهای عقل در نهج البلاغه 110
- اشاره 110
- اشاره 111
- اندیشه، آگاهی و عبرت پذیری 111
- فهم دقیق دین 112
- اندیشه آیینه واقع نما 112
- اشاره 112
- پرهیز از کوتاهی و نتیجه دور اندیشی 113
- فقیه چه کسی است؟ (ویژگی فقیه) 113
- چگونگی انگیزه پرسش در مسائل علمی 113
- پرهیز از تندروی و کندروی 114
- محبوبترین بنده خدا 115
- فهمیدن و دانش اندوزی 115
- فهم دین و پرهیز از جدال و ورود به شبهات 116
- اشاره 117
- فصل سوم:مفاهیم متضاد با عقل در نهج البلاغه 117
- جهل 118
- نادانی و فقر 118
- نادانی و تندروی یا کندروی 119
- نابخردی و سخن نابجا گفتن یا سکوت نابجا 120
- دانشجویی همچون دانشمند 121
- دانشمندی همچون جاهل 121
- نابخردی و قدر ناشناسی از خود و دیگران 122
- رسالت دانشمندان در مقابل بی سوادان 124
- نابخردی مانع شناخت 125
- نابخردی و اعتماد به دنیا 126
- نابخردی و تعصب و کینه 126
- نابخردی و تفاخر و خودپسندی 127
- نابخردی و تکذیب همه خبرها 128
- مسئولیت علم و یقین داشتن 129
- بی خردی و تندخویی 129
- جنون 129
- حُمق 130
- پرهیز ازمعاشرت با احمق 130
- حماقت و توجه به عیوب اخلاقی دیگران 131
- جلوگیری از کارهای سفهاء (بی خردان) 131
- سَفَه 131
- جلوگیری از حاکمیت بی خردان 132
- خُرْقِ 133
- بی خردی و شتاب زدگی و یا سهل انگاری 133
- منابع 135
به خطر بیفتد. دو چیز طیره ی عقل است دم فرو بستن به و قت گفتن و گفتن به وقت خاموشی.
ویژگی عاقل
« وَ قِیلَ لَهُ علیه السلام: صِفْ لَنَا الْعَاقِلَ فَقَالَ علیه السلام هُوَ الَّذِی یَضَعُ الشَّیْءَ مَوَاضِعَهُ فَقِیلَ فَصِفْ لَنَا الْجَاهِلَ فَقَالَ قَدْ فَعَلْتُ
یعنی أن الجاهل هو الذی لا یضع الشیء مواضعه فَکَأَنَّ ترک صفته صفه له إذ کان بخلاف وصف العاقل »(1)
به آن حضرت عرض کردند «عاقل را برای ما توصیف فرما» آن حضرت علیه السلام فرمود عاقل کسی است که هر چیز را در محل خود قرار می دهد. سپس گفته شد جاهل را برای ما توصیف فرما. فرمود: توصیف کردم. سید رضی می گوید: یعنی جاهل کسی است که هیچ چیز را در محل خود قرار نمی دهد پس ترک توصیف جاهل در حقیقت توصیف آن می باشد زیرا جاهل بر خلاف عاقل است یعنی دارای آن صفت نیست که عاقل دارای آن است.
1- - حکمت 235.