- پیشگفتار 1
- جایگاه نهج البلاغه 1
- اسناد و مدارک نهج البلاغه 3
- سال علی بن ابیطالب علیه السلام 7
- شرح نهج البلاغه 7
- تشابه نهج البلاغه با قرآن 7
- روش این نوشتار 8
- اشاره 10
- فصل اوّل:خرد و خردمندی از دیدگاه نهج البلاغه 10
- جایگاه و ارزش خرد 11
- اسلام آیین خرد 12
- خرد و زنان 14
- خرد و رسالت انبیاء 18
- خردمندی و رازداری 19
- خردمندی و چگونگی برخورد با اخبار و شنیده ها 20
- خردمندی و گزیده گویی 22
- ویژگی عاقل 24
- خردمندی و دوستی با دیگران 25
- آفات خردمندی 26
- نعمت خرد 45
- خردمندی و آینده نگری 47
- خردمندی و تقوا از شرایط رهبری 48
- خردمندی و خداشناسی 50
- خردمندی و مشورت 52
- خردمندی و عبرت پذیری 54
- خردمندی و دنیاگریزی 56
- خردمندی و فهم دین 58
- خرد نجات بخش انسان است 60
- خردمندی و اطاعت از رهبری شایسته 61
- رفتار هر کس نشانه مقدار خردمندی اوست 64
- خرد و بار امانت انسان 66
- خردمندی و نهی از منکر 69
- خرد و تفاوت انسانها 70
- خرد و فرشتگان 72
- خردمندی و بهره گیری از منابع طبیعی 74
- خردمندی و تلاش برای دنیا و آخرت 75
- خردمندی و پرهیز از نابخردان 77
- خردمندی، تقوا و روشن بینی 78
- صداقت خرد (برتری خرد بر حس) 81
- خردمندی و عبرت پذیری از مرگ و مردگان 82
- خردمندی و تجربه 86
- خردمندی و پذیرش سخن اهل بیت علیهم السلام 87
- خردمندی و پرهیز از تفرقه 89
- خردمندی و الگو پذیری (اسوه حسنه) 91
- خرد و آزمایش مخلوقات 92
- خردمندی و خویشتن داری 94
- خرد مخاطب خداوند 95
- خردمندی و پرهیز از جنگ و خون ریزی 96
- خرد و ارزیابی کارهای خویش 99
- خردمندی و ادب 101
- خرد و راه رشد 101
- خرد و پرهیز از تعصب 103
- ناتوانی عقل در شناخت کامل خداوند 104
- اشاره 110
- فصل دوم:کارکردهای عقل در نهج البلاغه 110
- اشاره 111
- اندیشه، آگاهی و عبرت پذیری 111
- اندیشه آیینه واقع نما 112
- اشاره 112
- فهم دقیق دین 112
- چگونگی انگیزه پرسش در مسائل علمی 113
- پرهیز از کوتاهی و نتیجه دور اندیشی 113
- فقیه چه کسی است؟ (ویژگی فقیه) 113
- پرهیز از تندروی و کندروی 114
- محبوبترین بنده خدا 115
- فهمیدن و دانش اندوزی 115
- فهم دین و پرهیز از جدال و ورود به شبهات 116
- اشاره 117
- فصل سوم:مفاهیم متضاد با عقل در نهج البلاغه 117
- جهل 118
- نادانی و فقر 118
- نادانی و تندروی یا کندروی 119
- نابخردی و سخن نابجا گفتن یا سکوت نابجا 120
- دانشجویی همچون دانشمند 121
- دانشمندی همچون جاهل 121
- نابخردی و قدر ناشناسی از خود و دیگران 122
- رسالت دانشمندان در مقابل بی سوادان 124
- نابخردی مانع شناخت 125
- نابخردی و تعصب و کینه 126
- نابخردی و اعتماد به دنیا 126
- نابخردی و تفاخر و خودپسندی 127
- نابخردی و تکذیب همه خبرها 128
- جنون 129
- بی خردی و تندخویی 129
- مسئولیت علم و یقین داشتن 129
- حُمق 130
- پرهیز ازمعاشرت با احمق 130
- سَفَه 131
- حماقت و توجه به عیوب اخلاقی دیگران 131
- جلوگیری از کارهای سفهاء (بی خردان) 131
- جلوگیری از حاکمیت بی خردان 132
- خُرْقِ 133
- بی خردی و شتاب زدگی و یا سهل انگاری 133
- منابع 135
خداوند که نعمت های او گرانقدر است در دوران های مختلف روزگار و در دوران فترت تا آمدن پیامبری پس از پیامبر دیگر بندگانی داشته که با آنان در گوش جانشان زمزمه می کرد و در درون عقلشان با آنان سخن می گفت و آنان به نور بینایی که در گوش ها و چشم ها و دلهایشان می افکند چراغ هدایت را روشن می دارد.
شرح و تفسیر:
امام علی علیه السلام می فرماید خداوند بندگانی داشته که با آن ها نجوا می کرده و در درون عقلشان با آنان سخن می گفت یعنی خرد انسان ها مخاطب خداوند است همانگونه که پیامبران نیز مخاطب خداوند بودندو پیام او را به مردم می رساندند خرد انسان ها نیز که پیامبر درونی انسان ها می باشد نیز سخن خدا را دریافت می کند، در صورتی که قابلیت این دریافت را پیدا نموده باشد و بدینوسیله انسان به وظیفه خویش آگاه می گردد.
خردمندی و پرهیز از جنگ و خون ریزی
«فَلا تَزَالُونَ کَذَلِکَ حَتَّی تَئُوبَ إِلَی الْعَرَبِ عَوَازِبُ أَحْلامِهَا»(1)
1- - خطبه 138.