معجزه بزرگ: پژوهشی در علوم قرآنی صفحه 105

امّا می‌بینیم كه خداوند متعال عرب را برای آوردن نظیر قرآن به مبارزه خوانده است، بنابراین نخست با روش بیانی قرآن [اعجاز در الفاظ] با آنان به تحدّی برخاست، و همین مسأله ذهن و فكر آنان را به خود جلب كرد و شاید علت امر این باشد كه منابع عقلی و قانونی آنان در حدّی نبود كه بتوانند عظمت احكام قرآن درباره برنامه‌ریزی كامل برای جامعه را- كه در آن مصالح عالیه انسان در حدی بالاتر از اندیشه بشری در نظر گرفته شده است- دریابند اما با ذوق و مهارتی كه در بیان و سخن داشتند الفاظ و عبارات با شكوه و عالی آن را كه با صدا و حروف خود معنی و مقصود را به تصویر می‌كشید حس می‌كردند، و بدون رنج و زحمت معنای صحیح و كامل آن را درك می‌كردند بدون این كه با فلسفه قانون، عقل هستی، آشنایی داشته باشند.

به هر حال، در قرآن چیزی كه بتواند آنان را ارضا كند و دلهاشان را سیراب نماید، وجود داشت.

و از آن جا كه قرآن شامل شریعتی فراگیر و جاودانه است و مخاطب او تمام نسلها و نژادها از عرب و عجم و سفید و سیاه و سرخ و زرد می‌باشند و اعجاز آن نیز فراگیر است و تنها به عرب اختصاص ندارد، بنابراین باید وجوه اعجاز را به دو نوع تقسیم كنیم:

نوع اوّل، اعجاز مربوط به بلاغت و روش بیان قرآن می‌باشد، كه نخستین بار قوم عرب مخاطب آن واقع شد، زیرا- چنان كه گفتیم- قرآن به زبان عرب نازل شد، و آنان به اقتضای بدوی بودن و قدرت اندیشه و وجود برخی از پیامبران گذشته كه سبب دانایی نسبی آنان بود و نیز به دلیل رشد فرهنگ سخنوری، و عنایت آنان به لغت عربی، از همه مردم در درك اعجاز قرآن از حیث فصاحت و آهنگ و بیان برتر بودند، و پس از ناتوانی آنان در مقابله با قرآن نخستین اعجاز آن نمایان شد.

نوع دوّم، اعجاز در خبر دادن از گذشته و آینده، و مطابق بودنش با واقعیت و نیز مشتمل بودن آن بر علوم طبیعی و حقایقی كه در آن عصر ناشناخته بود، و بعد آشكار شد، و همچنین در برداشتن قوانینی كه به اعتقاد بشر، تنها