معجزه بزرگ: پژوهشی در علوم قرآنی صفحه 142

دارای ایجاز است بدون آن كه در معنای آن خللی وارد شود، و گاهی در بردارنده تهدید است كه دلها را پریشان و هراسان می‌سازد، و گاهی به صورت توجیه و خطاب است كه مخاطب خود را وادار به تأمل و اندیشه می‌كند، و گاه عهده‌دار بیان احكام حلال و حرام و توجه دادن مكلفین به وظایفشان می‌باشد.

تمامی اینها در اسلوبی متناسب و هماهنگ از نظر الفاظ و معانی می‌باشند به طوری كه از مجموع آنها اسلوبهای سخن هماهنگ و بدور از بیگانگی و اختلاف در لفظ پدید می‌آید.

هماهنگی در الفاظ و معانی‌

هماهنگی در الفاظ این است كه: بین آنها از نظر مخارج و آهنگها تنافر و جدایی نباشد، بلكه آهنگهایش بهم پیوسته و مخارجش دارای سهولت باشد، و در نسق واحد با یكدیگر ارتباط و انسجام داشته باشد، به طوری كه هیچ كدام در تلفظ با دیگری ناسازگار نباشد، و یا به تعبیر «جرجانی» در «دلائل الاعجاز» هر كلمه چنان با دیگری منسجم باشد، كه اگر بخواهیم كلمه مرادفش را جایگزین آن كنیم، سیاق كلام و اسلوب سخن، انسجام نخواهد یافت».

«باقلانی» در این مورد در كتاب «اعجاز القرآن» گوید:

«این علم دارای مقامی شریف و اوج بسیاری است، طالبان آن اندكند و همراهان آن ضعیف، یارانی كه از آن حمایت كنند، و خاندان پاكی كه محتویات آن را دریابند ندارد، از سحر دقیقتر و از دریا سهمگین‌تر است ... چرا چنین نباشد؟ و تو می‌پنداری كه گماردن واژه «صبح» به جای واژه «فجر» در هر كلامی- جز شعر و یا قافیه- پسندیده است؟! خیر این گونه نیست، زیرا گاهی یك لفظ در جایی نامناسب است، امّا لفظ دیگر در همان جا، جایگیر و مستقر می‌شود، و تو- بی‌تردید- وجود او را در آن جا مناسب می‌یابی، به طوری كه اگر به جایش لفظ اوّلی را به كار گیری، او را بیگانه و دور از هدف