معجزه بزرگ: پژوهشی در علوم قرآنی صفحه 32

شد، چرا كه پیامبر (ص) بین مهاجرین و انصار، و انصار با یكدیگر و مهاجرین با یكدیگر عقد اخوت بست. بدین ترتیب بافت اجتماعی كامل و معاملات انسانی از قبیل احكام خرید و فروش، مزارعه، تحریم ربا و ... و فرضیه صدقات و تنظیم آن و پرداختن حق فقیر، آغاز شد، و نیز قوانین باز دارنده از تعدّی، نظیر حدود و قصاص و احكام تعیین كننده حقوق، و مسأله جنگ و جهاد و مسائل مربوط به آن تشریح شد؛ روابط خارجی بر اساسی متین و استوار و عادلانه به اجرا درآمد، كه حقوق دشمن نیز مانند دوست به رسمیت شناخته شد، زیرا مبانی اجتماعی در اسلام بر اساس پرداخت حقوق صاحبان حق- به دور از هر گونه افراط و تفریط، و تعدی و تبعیض- استوار است.

و باید دانست كه مبادی عدالت همزمان با شریعت اسلام پدیدار شد و قرآن كریم در مكّه و مدینه، مردم را به سوی آن دعوت می‌كرد، چرا كه عدالت جزو ابتدایی‌ترین حقهاست كه به طور طبیعی در ذات انسان وجود دارد و از دولتی به دولت دیگر تفاوت نمی‌كند.

در سوره نحل- كه به عقیده بسیاری مكّی است- دستور به عدل، احسان و وفای به عهد، داده شده، إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إِیتاءِ ذِی الْقُرْبی وَ یَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ الْبَغْیِ یَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ وَ أَوْفُوا بِعَهْدِ اللَّهِ إِذا عاهَدْتُمْ وَ لا تَنْقُضُوا الْأَیْمانَ بَعْدَ تَوْكِیدِها وَ قَدْ جَعَلْتُمُ اللَّهَ عَلَیْكُمْ كَفِیلًا إِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ ما تَفْعَلُونَ وَ لا تَكُونُوا كَالَّتِی نَقَضَتْ غَزْلَها مِنْ بَعْدِ قُوَّةٍ أَنْكاثاً تَتَّخِذُونَ أَیْمانَكُمْ دَخَلًا بَیْنَكُمْ أَنْ تَكُونَ أُمَّةٌ هِیَ أَرْبی مِنْ أُمَّةٍ «خدا فرمان به عدل و احسان و بخشش به نزدیكان می‌دهد و از فحشا و منكر و ظلم و ستم نهی می‌كند، او شما را اندرز می‌دهد، شاید كه متذكّر شوید، و هنگامی كه با خدا پیمان بستید به پیمان او وفا كنید، و سوگندهایتان را بعد از تأكید نشكنید، در حالی كه خدا را كفیل و ضامن (بر سوگند) خود قرار داده‌اید، خداوند به آنچه می‌كنید آگاه است، همانند آن زن (سبك مغز) نباشید كه پشمهای تابیده خود را پس از استحكام، وا می‌تابید، در حالی كه سوگند (و پیمان) خود را وسیله خیانت و فساد قرار می‌دهید، به خاطر این كه