معجزه بزرگ: پژوهشی در علوم قرآنی صفحه 323

هیچ راهی جز اعتراف به خطای خود ندارد، بخوانیم: معجزه بزرگ پژوهشی در علوم قرآنی 335 استعاره در قرآن ..... ص : 325

وَ لَمَّا سُقِطَ فِی أَیْدِیهِمْ وَ رَأَوْا أَنَّهُمْ قَدْ ضَلُّوا قالُوا لَئِنْ لَمْ یَرْحَمْنا رَبُّنا وَ یَغْفِرْ لَنا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِینَ «چون قوم موسی از گوساله پرستی پشیمان شده و دست به دندان گرفتند و خود را گمراه یافتند، گفتند: اگر خدا بر ما رحم نكند و ما را نبخشد هر آینه از زیانكاران خواهیم بود» 218 عبارت «سقط فی ایدیهم» استعاره است برای دلالت بر پشیمانی، زیرا فرد نادم احساس سقوط می‌كند پس قرآن حال آنان را چنین توصیف می‌كند كه پشیمانی آنان را آزار می‌دهد مانند كسی كه روی دست افتاده است و این حالت حاكی از سقوط در جای نامناسب است، بنابراین، حالت پشیمانی را كه بر اثر ناراحتی و آشكار شدن یا احساس خطا و گناه، به وجود آمده، به حال كسی تشبیه می‌كند كه گناهش او را روی دست افكند و راه فراری ندارد.

بی تردید معنایی را كه كلمه «سقط فی ایدیهم» بر آن دلالت دارد، نمی تواند كلمه «ندموا- پشیمان شدند» جایگزین آن شود.

در آیه دیگری خداوند متعال چگونگی نشنیدن اصحاب كهف را این طور بیان می‌كند:

فَضَرَبْنا عَلَی آذانِهِمْ فِی الْكَهْفِ سِنِینَ عَدَداً ...

«چند سالی زدیم بر گوشهای ایشان در غار (و باز داشتیم ایشان را از شنیدن)» 219 كلمه «ضرب» دلالت می‌كند كه خداوند آنان را از شنیدن باز داشت، گویا راه شنیدن را بر آنان بست و چند سالی نگشود و این بیانگر آن است كه ایشان از آنچه می‌گذشت خبردار نمی‌شدند و مردم آنان را بیدار و شنوا می‌پنداشتند.

«رمّانی» درباره این استعاره می‌گوید: «معنای حقیقی آیه این است كه: ما آنان را بدون این كه كر باشند، از شنیدن باز داشتیم، امّا استعاره بلیغتر و شیواترست، زیرا همان‌طور كه نامه را مهر و موم می‌كنند تا خوانده نشود، همان گونه كسی را از حس (شنیدن) باز می‌دارند تا درك نكند (و نشنود) و علّت